De verplichting om het land van oorsprong of de plaats van herkomst te vermelden als het weglaten ervan de consument kan misleiden, is niet nieuw. Dat is al vastgelegd in 2011 bij het bepalen van de verplichte informatie op het etiket met etiketteringsverordening (EU) 1169/2011.

Vervolgens heeft het de Europese Commissie zeven jaar gekost om vast te leggen op welke manier dit dan moet gebeuren. Nu is het de beurt aan de industrie om zich het hoofd te breken over de toepassing van deze regel. Wat maakt het zo ingewikkeld? Tijd voor een lijstje met 11 praktische vragen en antwoorden.

In verordening (EU) 1169/2011 staat in Artikel 26:

26.2: het land van oorsprong of de plaats van herkomst moet worden vermeld

Als de consument anders misleid wordt door een verpakking die een bepaalde herkomst suggereert, terwijl het product daar helemaal niet vandaan komt.
Op vlees met bepaalde GN-codes*.

26.3:

Als er een herkomst wordt vermeld op het product en het primaire ingrediënt heeft niet dezelfde herkomst als het totale levensmiddel, dan moet de herkomst van het primaire ingrediënt ook worden vermeld.

* voor groente en fruit, honing, olijfolie, vis en biologische producten is dit geregeld via verticale wetgeving

1. Waarom was artikel 26 in verordening (EU) 1169/2011 niet voldoende?

Artikel 26 in verordening (EU) 1169/2011 kon op (te) veel verschillende manieren worden uitgelegd. Met als gevolg dat iedereen op zijn eigen manier de herkomst op verpakking vermeldde. Om die reden staat in verordening (EU) 2018/775 nu een keuzemenu voor de benaming van de geografische gebieden en de verplichte lettergrootte en locatie van deze informatie. Toch waren hiermee niet alle vragen beantwoord. Daarom heeft de Europese Commissie eind januari een mededeling gepubliceerd met daarin nog meer details. Daarmee wordt de bedoeling van de regeling weer wat duidelijker.

2. Wanneer is iets een herkomstvermelding?

Elke verklaring, afbeelding, symbool of term op de verpakking die verwijst naar een plaats of geografisch gebied wordt beschouwd als een herkomstvermelding. Dit kan bijvoorbeeld een Franse vlag of het Vrijheidsbeeld op de verpakking zijn of een doosje in de vorm van de Big Ben. Uitzondering is een geografische term die deel uitmaakt van een gebruikelijke of generieke naam, zoals Engelse drop. Dit is een product waarvan niemand verwacht dat het daadwerkelijk in Engeland geproduceerd wordt. Herkomstvermelding is in dit geval dan ook niet verplicht.

De term gebruikelijke of generieke naam is wel weer vaak aanleiding tot discussie, want welke namen vallen onder deze definitie? Een aantal generieke namen is vastgelegd in een wet waardoor het wettelijke benamingen geworden zijn, maar in alle andere gevallen moet worden ingeschat of de consument een naam zal kennen. Daar is helaas geen handleiding voor te schrijven, al helemaal niet als het product ook wordt geëxporteerd.

3. Is een adres ook automatisch een herkomstvermelding?

Nee, in principe niet. De situatie verandert als er bijvoorbeeld een adres uit Pisa op staat en daarnaast ook een foto van de toren van Pisa. In dat geval mag de consument verwachten dat het product inclusief het primaire ingrediënt uit Pisa komt.

4. Welke tekst moet worden gebruikt om de herkomst te vermelden op de verpakking?

Er is geen letterlijke tekst voorgeschreven. Wel zijn er een aantal termen gedefinieerd die wel of juist niet worden beschouwd als herkomstvermelding:

“Geproduceerd in”, “product of” en “made in” gevolgd door een locatie wordt gezien als een herkomstvermelding, omdat dit een actie impliceert die het product ingrijpend verandert.
De aanwezigheid van vlaggen, landkaarten, landschappen, nationale symbolen en monumenten wordt wel beschouwd als herkomstvermelding. Alleen als dit wordt vermeld ter gelegenheid van een nationaal of plaatselijk evenement wordt het gezien als verwijzing naar het evenement en niet naar de herkomst .
“Verpakt in” gevolgd door een locatie wordt niet gezien als een herkomstvermelding omdat verpakken het product niet wezenlijk verandert.
“Geproduceerd door” bedrijf X met een adres wordt evenmin gezien als herkomstvermelding. Dit is de interpretatie van de Commissie, waarschijnlijk met het oog op internationale bedrijven die verschillende productielocaties hebben.

5. Wat is het primaire ingrediënt in een “Echt Italiaanse pasta pesto”?

Het bepalen van het primaire ingrediënt kan op twee manieren: kwantitatief en kwalitatief. Het kwantitatieve criterium zegt dat het primaire ingrediënt meer dan 50 procent van het product uitmaakt, dus zou het primaire ingrediënt de pasta zijn. Maar de consument koopt dit product waarschijnlijk vanwege de pesto, waardoor het kwalitatieve criterium zegt dat pesto het primaire ingrediënt is. De invloed op de aankoopbeslissing van de consument zal in dit geval de doorslag geven. Als de pesto niet uit Italië komt, zal dit vermeld moeten worden op het etiket.

6. Pesto is een samengesteld ingrediënt, kan het dan wel een primair ingrediënt zijn?

Ja, ook een samengesteld ingrediënt kan door de consument worden beschouwd als het belangrijkste ingrediënt in een levensmiddel. Maar let wel op: als in het voorbeeld hierboven de pesto wel in Italië wordt gemaakt, maar de pijnboompitten komen uit China, dan moet dit worden vermeld op het etiket.

7. Als het primaire ingrediënt niet altijd uit hetzelfde land komt, hoe moet dat dan vermeld worden?

Voor inkopers is het soms gewenst of noodzakelijk om bij meerdere leveranciers uit verschillende landen in te kopen. Als er geen herkomstvermelding op het etiket staat is dit geen probleem, maar als het om de pesto gaat uit de Italiaanse pasta pesto hierboven zijn er twee opties:

Vermelden dat de pesto niet uit Italië komt.
Vermelden dat de pesto afkomstig is uit: “EU”, “niet-EU”, of “EU en niet-EU”.

Deze opties voorkomen onwerkbare situaties voor de producent, maar leveren bijzonder weinig informatie op voor de consument.

8. Als het primaire ingrediënt afwisselend uit Engeland en Ierland komt, hoe moet het dan?

Voor de omschrijving van het geografische gebied is een keuzemenu opgesteld in artikel 2 van verordening (EU) 2018/775. Aangezien Ierland wel tot de EU behoort en Engeland niet zijn er verschillende mogelijkheden:

“EU en niet-EU”
Ierland en Engeland
“EU (Ierland) en niet-EU (Engeland)”
“EU en niet-EU (Engeland)”

De optie “EU en Engeland” mag niet omdat dan twee geografische niveaus met elkaar gecombineerd worden. Opties 3 en 4 zijn wel toegestaan omdat hier vrijwillig nadere informatie wordt gegeven.

Camembert-oorlog sleept toch weer voort

9. Waar en hoe moet de afwijkende herkomst van het primaire ingrediënt worden vermeld?

Deze informatie moet in hetzelfde “gezichtsveld” staan als de herkomstvermelding van het levensmiddel. Een “gezichtsveld” is gedefinieerd als “alle oppervlakken van een verpakking die uit één gezichtspunt kunnen worden gelezen”, dus dat betekent niet dat beide herkomstvermeldingen in dezelfde zin moeten staan, maar wel bij elkaar in de buurt. Als de herkomst van het levensmiddel drie keer op de verpakking staat, moet ook de afwijkende herkomst van het primaire ingrediënt drie keer worden vermeld.

Ook is vastgelegd dat het lettertype van de tekst over de herkomst van het primaire ingrediënt minimaal 75 procent van de grootte moet hebben van de tekst over de herkomst van het levensmiddel en dat het altijd in woorden moet worden vermeld.

10. Als een merknaam verwijst naar een geografisch gebied, geldt deze verordening dan ook?

Ja, voor niet geregistreerde merknamen geldt deze verordening ook. Alleen voor producten met een beschermde benaming geldt het niet, denk dan aan een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB), Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) of merknamen uit het Benelux-merkenregister.

11. Wat verandert er voor de producent met deze nieuwe verordening?

herkomstlabeling Het is niet zo dat nu op meer producten dan voorheen de herkomst moet worden vermeld. Er is immers geen nieuwe regel ingevoerd, alleen duidelijker vastgelegd wat wordt verwacht.

Het ingewikkelde van de herkomstvermelding is dat altijd moet worden gekeken naar het totaalplaatje. Dat betekent dat de tekst op het etiket pas kan worden geschreven als definitief is bepaald hoe de verpakking eruit komt te zien. Als het totaalplaatje een herkomst impliceert die anders is dan de herkomst van het primaire ingrediënt, dan moet de herkomst van het primaire ingrediënt worden vermeld.

Aan de andere kant, stel altijd eerst de vraag of herkomstvermelding wel noodzakelijk is: als er geen kans op misleiding bestaat, is er ook geen reden om het land van oorsprong of de plaats van herkomst te vermelden.

Auteur: Hetty de Vries, Precon Food Management, kennispartner van VMT