Al in december 2019 deden autoriteiten onderzoek naar een uitbraak waarbij ten minste 27 mensen ziek werden. De zieken hadden in verschillende restaurants in het noorden van Spanje schelpdieren gegeten die waren gewonnen in niet goedgekeurde wateren in Portugal.

Europol startte met de operatie TXUSPA en arresteerde 43 personen. Het betrof elf bedrijven die illegaal visten in Portugal en de schelpdieren Spanje binnensmokkelden. In totaal ging het om negen miljoen euro winst door de verkoop van ongeveer duizend ton schelpdieren die niet opgevist hadden mogen worden.

De verkoop vond plaats in Spanje om te voorzien in de behoefte van restaurants in het toeristenseizoen en tijdens de feestdagen in december. De verkopers maakten de schelpdieren schoon, waarbij natuurlijk veel bacteriën werden verwijderd. Maar virussen op schelpdieren, zoals norovirus en hepatitis A-virus, kun je niet verwijderen door wassen en spoelen.

Slechte traceerbaarheid van illegaal geviste schelpdieren

De traceerbaarheid was slecht geregeld, met als doel om de schelpvissers zonder vergunning niet te ontmaskeren. Ook werden producten uit illegale visgebieden gemengd met legale producten. Om de onregelmatigheden te verdoezelen, werd er ook geknoeid met data van opvissen van de schelpen. Data over transport en levering werden vervalst. Volgens de EC leidde dit allemaal tot een verhoogd risico voor consumenten en bovendien tot oneerlijke concurrentie met bedrijven die zich wel aan de wet houden.

Er is geen verband met de uitbraken door norovirus in schelpdieren in een aantal Europese landen in december 2019 en januari 2020, veroorzaakt door mosselen en oesters uit Frankrijk. Deze werden volstrekt legaal gevist. Over die uitbraak schreven we in een artikel van 23 maart 2020.

Redactionele noot

Het is tegenwoordig goed te doen in schelpdieren norovirus aan te tonen door veel daarvoor getrainde laboratoria. EFSA publiceerde daartoe een richtlijn in juli 2019. Er blijft bij een lokale besmetting echter een probleem van een te lage detectiekans. Als één op de tien schelpdieren besmet is en je test er vijf, is de kans dat je een positief monster vindt redelijk laag. Toch kun je bij een besmetting van één op tien veel zieken krijgen.

Schelpdieren eten vormt altijd wel een risico

Schelpdieren eten algen die zij uit water filtreren. Oesters spoelen tot wel 200 liter water per dag door zich heen en filtreren daar plankton uit, maar ook bacteriën en virussen. De micro-organismen concentreren zich vervolgens in het schelpdier en naarmate de tijd vordert, neemt het aantal uitgefilterde micro-organismen in het weekdier stelselmatig toe.

De ID-50 van virusdeeltjes kan 18 bedragen. Dat wil zeggen dat bij het eten van 18 virusdeeltjes al 50% van de consumenten ziek wordt. Sommige wetenschappers zeggen dat je zelfs van één virusdeeltje al ziek kan worden. Een enkel besmette mossel of oester met slechts een viruspartikel kan dus al tot een norovirusinfectie leiden.

Sommige overheden adviseren oesters gedurende anderhalve minuut te verhitten op 90ºC alvorens ze te consumeren. Oesters verhitten voor consumptie is echter geen normaal gebruik.

Voedselfraude heeft volop aandacht van autoriteiten

In Europa zien we dat nationale overheden steeds vaker aandacht besteden aan het opsporen van en het ingrijpen in fraudepraktijken met voedsel. Europol heeft een afdeling die zich daarmee bezighoudt met hulp van meer dan zestig landen. Ook het internationale bedrijfsleven geeft veel aandacht aan het voorkomen van fraude.

Uit deze uitbraken blijkt dat voedselfraude met de intentie van financieel gewin, als neveneffect heeft dat er een groter risico is voor consumenten. Dit gebeurt vaak zonder dat de wetsovertreders in de gaten hebben hoe gevaarlijk het is wat ze doen. Het interesseert ze waarschijnlijk ook niks.

Bronnen: Europol en EFSA Journal

https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/43-arrested-after-27-poisoned-clams-in-spain

https://doi.org/10.2903/j.efsa.2019.5762