Voedselwaakhond Foodwatch toonde aan dat diverse producten van verschillende Nederlandse supermarkten schadelijke restanten van minerale oliën bevatten. Ook brachten zij via een Wob-proceduren aan het licht dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit al ruim tien jaar geen onderzoek hiernaar doet.

Soorten minerale oliën

Minerale oliën worden verkregen door het vloeibaar maken van steenkool, aardgas of biomassa. Ze bestaan uit een mengsel van koolwaterstofmoleculen van verschillende grootte. Koolwaterstoffen zijn organische verbindingen die bestaan uit waterstof en koolstof. Daarbij wordt een verschil gemaakt tussen verzadigde, onverzadigde, aromatische en cyclische koolwaterstoffen.

De eenvoudigdste koolwaterstoffen bestaan uit enkelvourige koolstofbindingen zonder ringen en behoren tot de verzadigde koolwaterstoffen (alkanen). Onverzadigde koolwaterstoffen (alkenen en alkynen) bevatten minder waterstoffen en zijn olie-vormend.

Aromatische koolwaterstoffen worden gekenmerkt door een of meer benzeenringen, denk hierbij aan furaan en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Ten slotte hebben cyclische koolwaterstoffen een koolstofketen die een ring vormt.

Waarom zijn minerale oliën gevaarlijk?

Minerale oliën kunnen ingedeeld worden in twee groepen; ‘Mineral Oil Saturated Hyrdocarbons’ (MOSH) en ‘Mineral Oil Aromatic Hydrocarbons’ (MOAH). Deze twee groepen hebben zeer vluchtige eigenschappen en kunnen langzaam verdampen, zowel in de atmosfeer als in voedselverpakkingen en de daarin verpakte voedingsmiddelen.

MOSH worden in hogere concentraties aangetroffen dan MOAH en bestaan uit verzadigde en cyclische koolwaterstoffen. MOSH kunnen leiden tot bio-accumulatie in organen als de lymfeknopen, milt en lever, die daardoor aangetast kunnen raken.

MOAH bestaan voornamelijk uit alkalische polycyclische verbindingen en zijn voornamelijk mutageen, kankerverwekkend en hormoonontregelend.

Waar komen minerale oliën voor?

Minerale oliën kunnen aanwezig zijn in materialen die in contact komen met levensmiddelen. De belangrijkste bronnen zijn gerecycled papier/karton en de drukinkt die hierop gebruikt wordt. Daarnaast wordt minerale olie ook gebruikt als lijm in bijvoorbeeld jute en sisal zakken en als smeermiddel voor machines die betrokken zijn in het productieproces van levensmiddelen. Minerale olie kan gemakkelijk vanuit de verpakking migreren naar levensmiddelen indien deze niet verpakt zijn in een binnenzak of als de binnenzak polyethyleen of polypropyleen bevat.

Restanten van minerale oliën zijn aanwezig in vrijwel alle voedingsmiddelen. Met name droge producten met een groot oppervlak kunnen deze stof gemakkelijk opnemen. De migratie van minerale olie kan voorkomen worden door het gebruik van een functionele barrière of een binnenzak die bestaat uit aluminium, polyethyleentereftalaat, gemetalliseerd of gecoate polymere folies of meerlagige folies die een polyamide of ethyleenvinylalcohol laag bevatten.

Wat zegt de wet over het gebruik van minerale oliën?

De ontwikkelingen van wetgevingen omtrent MOSH en MOAH staan op dit moment nog in de kinderschoenen. We kunnen verwachten hier in de komende jaren steeds meer over te horen.

De algemene bepalingen omtrent het gebuik van stoffen die in contact komen met levensmiddelen zijn vastgesteld in Verordening 1935/2004. Echter tot op heden is er nog geen specifieke wetgevingen vastgesteld voor het gebruik van minerale oliën (MOAH en MOSH) in Europa, met uitzondering van de bepalingen die zijn vastgelegd in Verordening 10/2011, inzake het gebruik van minerale olie als toegevoegd middel in plastic dat in contact komt met levensmiddelen. Daarin wordt het gebruik van witte minerale olie, paraffine en waxen afkomstig van koolwaterstoffen gedekt in de positieve lijst voor additieven.

De Zwitserse wetgeving bevat een hoofdstuk dat betrekking heeft op het gebruik van drukinkt. Daarin wordt MOAH-bevattende drukinkt vermeld als nog niet geëvalueerde stoffen en waarbij de migratie lager moet zijn dan 0,01 miligram per kilo.

In Duitsland heeft de BfR (Federal Institute for Risk Assessment) een toxicologisch risk assessment uitgevoerd op minerale oliën. Aan de hand van dit onderzoek hebben zij richtwaarden gepubliceerd voor de migratie van minerale olie uit papier in voedsel.

De European Food Safety Authority (EFSA) beschouwt de migratie van MOAH als kritiek aangezien deze stof mutageen en kankerverwekkend is.

En nu?

Bewezen is dat minerale oliën MOSH en MOAH op den duur schadelijk kunnen zijn voor de mens. Ze worden steeds vaker aangetroffen in levensmiddelen, wat uiteindelijk een risico zou kunnen vormen voor de voedselveiligheid. Er kan met zekerheid gesteld worden dat er een probleem is, de omvang en details van dit probleem moeten echter nog duidelijk worden.

KTBA People in Food, kennispartner van VMT.