<span data-mce-type="bookmark" style="display: inline-block; width: 0px; overflow: hidden; line-height: 0;" class="mce_SELRES_start"></span>
De grote recall van vleeswaren in oktober heeft heel wat teweeggebracht, constateert Emily Rodijk van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Als senior inspecteur/auditor industriële productie bezoekt ze bijna dagelijks productielocaties in Noord-Nederland.

NVWA

“De rol van de NVWA is niet veranderd, maar er komen nu wel meer meldingen binnen. Na de recall in oktober was er echt een piek merkbaar. Bedrijven melden afwijkingen alvast, ook al zijn ze dit niet verplicht als de norm niet is overschreden. Ik vermoed dat dit puur uit voorzorg is. Geen enkel bedrijf wil natuurlijk negatief in het nieuws. Blijkbaar wordt voedselveiligheid steeds serieuzer genomen.”

Lege schappen bij Jumbo na de massale recall van vleeswaren uit de fabriek van Offerman in Aalsmeer. Goed schoonmaken kan recalls voorkomen.

Schoonmaak

De NVWA krijgt 3400 meldingen per jaar, verdeeld over circa 800 dossiers. “In veel gevallen weten we de besmettingsbron niet, maar een significant deel van de meldingen zal op tekortschietende schoonmaak terug te voeren zijn”, vult Coen van der Weijden aan. Als coördinerend specialistisch inspecteur microbiologie is hij bij de NVWA eindverantwoordelijk voor het toezicht op dat vlak. “In het geval van listeria is het misschien wel de belangrijkste oorzaak.”

Het belang van reiniging en desinfectie kan niet worden onderschat, vindt Rodijk. “Schoonmaak is gewoon een belangrijke basisvoorwaarde voor voedselveiligheid. Wie niet met een schone productielijn begint, heeft aan het einde van de dag een vuil product. Als je micro-organismen op bijvoorbeeld vleeswaren of groenten niet onder controle houdt, ontstaan er mogelijk overschrijdingen van normen voor listeria, salmonella, E.coli et cetera.”

CV

Coen van der Weijden is sinds 2016 coördinerend specialistisch inspecteur microbiologie bij de NVWA in Utrecht. Daarvoor was hij senior inspecteur microbiologie bij de voedselautoriteit. Van 2007 tot en met 2013 werkte de microbioloog bij DSM.

Emily Rodijk werkt al ruim twee jaar als senior inspecteur/auditor industriële productie. Daarvoor vervulde ze de functie van senior inspecteur/auditor visserij. Voordat de als diëtist opgeleide Rodijk in 2015 bij de NVWA begon, had ze verschillende QA-functies in de voedingsmiddelenindustrie en in de consultancy.

Listeria

Listeria heeft meer aandacht voor schoonmaak gegenereerd, aldus Van der Weijden. “Ik kan niet in detail ingaan op de recente recall, want dat is iets tussen de NVWA en het betreffende bedrijf. Maar het is geen geheim dat listeria daar langdurig aanwezig was, wat in de meeste gevallen met schoonmaak te maken heeft. Listeriaproblematiek is, wanneer die over een langere periode speelt, vaak schoonmaakproblematiek.” Ook als er geen mensen ziek worden of de NVWA geen opmerkingen heeft na inspectie, betekent dat volgens Van der Weijden niet automatisch dat de voedselveiligheid is geborgd. “Wij kijken naar de wettelijke basis, maar bedrijven moeten altijd zelf nadenken en analyseren waar de risico’s zitten. Bij het constateren van listeria onder de norm zou de eerste gedachte moeten zijn of het proces goed is beheerst. Want ook dan is listeria een relevant gevaar, tenzij je overduidelijk geen kant-en-klaarproduct maakt.”

Audits

Als Rodijk en haar collega’s bedrijven auditen, kijken ze onder meer of een productieruimte schoon is, welke schoonmaakmiddelen het bedrijf gebruikt en hoe deze worden toegepast. “Wordt uitgevoerd wat op papier staat, kloppen de doseringen en inwerktijden, hoe zit het met de validatie, hebben medewerkers een opleiding gekregen, enzovoort”, licht Rodijk toe. “Goed schoonmaken in een industriële omgeving is een vak. Ziekteverwekkers kunnen overal op zitten: machines, transportlijnen, verdampers, koeltunnels, in drip (dooivocht, red.) en ga zo maar door.”

Perslucht

Emily Rodijk van de NVWA.

Op de werkvloer zijn vaak nog de nodige verbeteringen door te voeren, zegt Rodijk. “Zo zijn er bedrijven die nog steeds perslucht gebruiken. Daarmee verplaats je vuil, maar ook bacteriën via aerosolen. Niet iedereen is zich bewust van de risico’s hiervan.” Het onderhoud en de reiniging van machines vergt ook gerichte aandacht, aldus de senior inspecteur/auditor. “Micro-organismen zitten soms in een klein hoekje of gaatje waar je er niet goed bij kunt. Of er zit elektronica in waardoor je het moeilijk kunt schoonmaken. Zeker als er een biofilm bij zit, kan een bacterie steeds opnieuw de kop opsteken. Om die laag te doorbreken moet je niet vegen, maar echt goed poetsen. Soms moet je zelfs dingen opensnijden om bij micro-organismen te kunnen, zoals een spons. Vergeet ook niet de schoonmaakmaterialen zelf schoon te maken. Als ik een trekker met dubbele rubbers open trek, zit daar meestal veel vuil in.”

Alcohol

Een ander praktisch punt is het gebruik van alcohol. “Soms gebruiken medewerkers dat als afdrijfmiddel”, vertelt Rodijk. “Ze spuiten het ergens op en vegen het vuil meteen weg. Je kunt het vuil beter eerst met water of een droge doek verwijderen en dan pas het oppervlak inspuiten. Anders werkt de alcohol niet meer als desinfectiemiddel. Iets soortgelijks geldt voor handhygiëne. Als je alcohol meteen met papier wegveegt, heeft het geen nut.”

Persoonlijke hygiëne

Om goed te kunnen reinigen en desinfecteren, is het vooral essentieel dat medewerkers over de juiste kennis beschikken, aldus Rodijk. “Zij doen de schoonmaak immers. Daarbij is het van belang dat de productieleider het goede voorbeeld geeft en er van hoog tot laag in de organisatie bewustwording rond voedselveiligheid is. Dat wil er nog wel eens bij inschieten in de waan van de dag, door hoge werkdruk of doordat medewerkers naar huis willen. We zien soms dat de dag- en nachtploeg niet van elkaar weten of en wat er is schoongemaakt. Of dat mensen aan een pallet zitten en vervolgens aan een kant-en-klaarproduct. En wat dacht je van medewerkers die geregeld aan hun gezicht zitten? Dat gebeurt heel vaak.”

Kwaliteitsmanager

QA-medewerkers worden serieuzer genomen. Een goede zaak vindt de NVWA.

Van der Weijden ziet de positie van QA voorzichtig veranderen naar aanleiding van de recall in oktober. “QA-managers geven aan serieuzer genomen te worden. Het zou mooi zijn als die ontwikkeling zich doorzet. Want QA wordt in mijn ogen te vaak teruggefloten, niet alleen qua investeringen maar ook in wat ze constateren in de productielijn. Dan overrulet de productieleider een QA-manager omdat een klant de producten nodig heeft. Dat kan valide zijn, maar QA-managers moeten grenzen kunnen bepalen.

Als NVWA breken we graag een lans voor het serieuzer nemen van QA. Productie is belangrijk, maar het moet wel voedselveilig. Dat vraagt commitment vanuit de directie. Geef de QA-manager de rol die hij of zij verdient en geef het mandaat om tijdig in te breken als het mis gaat. Het is heel vervelend wanneer een bedrijf pas in beweging komt als voedselveiligheid financiële consequenties heeft.”

Boeterapportwaardig

Dat bedrijven terughoudend zijn om meer dan de wettelijk verplichte onderzoeken uit te voeren en afwijkingen daarvan te melden, begrijpt Van der Weijden wel. “Maar om daarom niet meer te meten, is je kop in het zand steken. Gelukkig meten bedrijven toch steeds meer. Maar als er een ziekteverwekker wordt gevonden, kunnen wij dat vervolgens natuurlijk niet door de vingers zien. We zullen dan ook nagaan wanneer het bedrijf erachter kwam, hoe snel het is gemeld of dat een leverancier heeft nagelaten het te melden. Dat is boeterapportwaardig. Niet om geld te innen, maar om bedrijven te bewegen het de volgende keer beter te doen en afwijkingen sneller te melden. Het gaat er ons om dat mogelijke schade richting de consument beperkt blijft.”

Eisen reiniging

Coen van der Weijden van de NVWA

Dat bedrijven fouten maken is niet altijd een kwestie van onwil, erkent Van der Weijden. “Soms is er een heel goed monitoringsprogramma, maar ontbreekt de controle op de corrigerende maatregel. En zelfs als je alles voor elkaar denkt te hebben, kan het toch misgaan. Zeker als er aantoonbaar zieken zijn, zal er nog meer moeten gebeuren, ook op het gebied van reiniging en desinfectie. Een ander middel gebruiken, een andere inwerktijd hanteren, de schoonmaakfrequentie aanpassen of extra middelen inzetten bijvoorbeeld. Onlangs hebben we daarover nog gesproken met het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Want waar normen en standaarden voor middelengebruik in een reguliere setting afdoende zijn, kan het nodig zijn om in uitzonderlijke gevallen extra eisen te stellen aan reiniging en desinfectie.”

Openbaarmaking inspectieresultaten

De openbaarmaking van inspectieresultaten in de voedingsindustrie, die de NVWA in fases uitrolt, gaat bijdragen aan betere voedselveiligheid in Nederland, verwacht Van der Weijden. “Op het moment dat bedrijfsnamen gepubliceerd worden, wil niemand onderaan het lijstje staan. Bij visbedrijven en slachthuizen, sectoren waarvan de inspectieresultaten al openbaar zijn, zien onze collega’s sindsdien meer focus op voedselveiligheid.”

De vraag ligt nog wel open wat wel en niet in de openbaarheid komt, stelt Van der Weijden. “Zo staan er in een auditrapport privézaken die we niet publiek willen en mogen maken. Denk aan het voorbeeld van een QA-manager die vanwege persoonlijke omstandigheden niet bij de audit aanwezig kon zijn.”

Monsternames

De NVWA treft ook voorbereidingen om voor individuele bedrijven, naast audit- en inspectierapporten, aanvullende informatie inzichtelijk te maken. Zoals resultaten van alle monsternames door de NVWA. “Dan werkt openbaarmaking twee kanten op.” Voordat het zover is, heeft de NVWA nog de nodige slagen te maken. Van der Weijden: “Tegen die tijd moeten we correcties op inspectieresultaten snel kunnen beoordelen en verwerken. Een negatief oordeel heeft anders onnodig lang impact op de markt. Daar moeten we klaar voor zijn.”