Expertpanel: ‘Strengere eisen voor herformulering moeten in de wet worden vastgelegd’

Bernd van der Meulen, directeur/consultant bij het European Institute for Food Law en parttime hoogleraar vergelijkend levensmiddelenrecht stelde het volgende in het expertpanel ‘Strengere eisen voor herformulering moeten in de wet worden vastgelegd’:

“Wettelijke belemmeringen voor consumenten om gezonde keuzes te maken moeten worden opgeruimd. Een voorbeeld van wettelijke keuzebelemmeringen op het gebied van gezonde voeding is volkorenbrood. Volgens de eigenaresse van diabetesvrijleven.nl wordt bloem snel omgezet in glucose waardoor het schadelijk is voor mensen met diabetes. Bewuste consumenten vervangen producten van bloem door producten van volkorenmeel. En daar gaat het mis. Volkorenmeel is niets anders dan bloem met toegevoegde kiem, zemelen en kleurstof. Het Warenwetbesluit Meel en brood definieert ‘meel’ zo dat het ook ‘bloem’ omvat. Van ‘volkoren’ is al sprake wanneer zetmeel, kiem en zemelen in hun natuurlijke verhouding aanwezig zijn. Je kunt van geraffineerd graan geen natuurlijk product maken door terugplaatsing van zemelen. Zo kunnen consumenten geen geïnformeerde keuze maken. De wetgever mag zich hier niet langer toe lenen.

Reactie NBC

Volgens het Nederlands Bakkerij Centrum zaten er onjuistheden in het stuk van Van der Meulen:

Met lichte verbazing hebben wij het stuk van dhr Bernd van der Meulen gelezen in het artikel ‘Expertpanel: ‘Strengere eisen voor herformulering moeten in de wet worden vastgelegd’. We realiseren ons dat het een visiestuk is, maar in zijn uitleg over volkorenmeel zitten echt een paar onjuistheden.

Vanuit ons kenniscentrum én in overleg met Prof Fred Brouns, universiteit Maastricht, expert op het gebied van granen en gezondheid, delen we onderstaande informatie:

De veronderstelling dat bloem snel wordt omgezet in glucose is onjuist. Een hele reeks van onderzoeken heeft aangetoond dat de bloedglucose respons van wit brood en volkorenbrood (uitgaande van dezelfde maalgraad van het bloem) nauwelijks verschilt.
Het belangrijkste onderscheid tussen beide meelsoorten is het gehalte aan voedingsvezels en kiemen met de daarbij aanwezige vitamines, mineralen en antioxidanten die de associatie tussen meer volkoren consumptie en minder diabetes risico verklaren.
Uit bijgevoegde publicatie blijkt dat er geen duidelijke verschillen zijn in de productsamenstelling van volkorenbroden tussen diverse maalprocessen en manieren van recombineren. Waarschijnlijk zal dat dus ook geen effect hebben op de spijsvertering.
Alleen indien de ‘structuur’ van het volkoren meel heel grof is (dat is afhankelijk van het gekozen maalproces) of indien er nog een aanzienlijk gehalte aan intacte graankorrels aan het meel wordt toegevoegd, zal er sprake zijn van een geringere bloedglucose respons.
De stellingen dat “volkorenmeel niets anders is dan bloem met toegevoegde zemelen en kleurstof” en “dat je van geraffineerd graan geen natuurlijk product kunt maken door terugplaatsing van zemelen” getuigen niet van enige expertise op dit gebied. Ik ben benieuwd over welke kleurstof/additief dhr Van der Meulen het heeft.

Als een molenaar graan maalt en het verkregen (volkoren) meel daarna uitzeeft om de zemelen en de kiemen te scheiden heeft hij twee zakken: 1) witte bloem, 2) de uitgezeefde zemelen en kiemen. Als hij vervolgens beide zakken weer met elkaar vermengt is de samenstelling identiek aan het ongezeefde volkoren meel.

Er zijn in de molenaarswereld vele manieren om te malen, te scheiden en weer te combineren. De wetgeving schrijft voor aan welke voorwaarden het opnieuw samenvoegen van fracties moet voldoen en wat het gehalte aan volkorenmeel in het eindproduct moet zijn om het stempel ‘volkoren’ te mogen vermelden.

Volkorenmeel moet volgens de wet (!) aan strikte eisen voldoen. In het artikel wordt de indruk gewerkt dat volkorenmeel enkel bloem zou kunnen zijn, dat is absoluut niet het geval.

‘Wij vinden het opmerkelijk dat Van der Meulen volkorenbrood als product noemt dat herformulering of extra wetgeving nodig heeft. Uitgerekend voor volkorenbrood is al heel veel bij wet geregeld. Volkorenbrood is gegarandeerd 100% volkorenmeel, met daarin alle gezonde voedingsstoffen uit de graankorrel, daar kan de consument van op aan.’

10 belangrijke wijzigingen in het Warenwetbesluit Meel en Brood

Reactie Bernd van der Meulen

Bernd van der Meulen wilde na de reactie van het NBC zijn standpunt verduidelijken:

‘In mijn bijdrage aan het VMT-expert-panel heb ik twee onderwerpen aangesneden. Ik betoog dat de wetgever verantwoordelijkheid draagt zowel om 1) ervoor te zorgen dat bestaande wetgeving bij de tijd wordt gehouden voor wat betreft gezondheidsbevordering, en 2) dat waar nodig nieuwe wetgeving te maken. Beide punten heb ik geïllustreerd met een voorbeeld waarin één van de grootste voeding-gerelateerde gezondheidsrisicofactoren van dit moment centraal staat en dat is suiker. In het eerste geval verborgen suiker in volkorenbrood en in het tweede geval suiker als mogelijk aanknopingspunt voor accijnzen (suikertax). De reactie van het NBC zegt niets over deze kernpunten, maar stelt eigenlijk de vraag ter discussie of ik met ‘volkoren’ wel een gelukkig voorbeeld heb gekozen. Het NBC vindt van niet.

Het NBC richt zich met name op de wetenschappelijke onderbouwing. Ik heb mijn bijdrage primair gebaseerd op de ervaring van mensen dat volkorenbrood soms wel en soms niet een suikerpiek geeft. Maar hoe zit het met de wetenschap?

Het NBC heeft bij zijn reactie als bijlage een wetenschappelijk artikel meegestuurd: Julie Miller Jones et al. Nutritional Impacts of Different Whole Grain Milling Techniques: A Review of Milling Practices and Existing Data, Cereal Foods World 2015, p. 130-139. Het is een erg interessant artikel. Het vertelt over de geschiedenis van volkorenbrood en over de verschillende technieken die worden gebruikt bij het malen van volkoren; soms wordt er één keer gemalen, soms meerdere keren, soms wordt het meel in onderdelen gesplitst en later weer samengevoegd soms blijft het meel intact, et cetera.

Het artikel zegt niets over suiker, maar het zegt wel dat uit een oogpunt van voedingswaarde volkoren is aan te bevelen, in welke vorm dan ook. Mijn bijdrage heeft niet de bedoeling om afbreuk te doen aan de voedingswaarde van volkoren. Mijn bijdrage gaat over suiker.

Voor wat betreft bloed-glucose schrijft het NBC in de reactie dat er geen relevant verschil is tussen volkorenbrood en witbrood. Op dit zijn we het blijkbaar met elkaar eens voor wat betreft de door mij genoemde ervaringen.

Ook volgens het Diabetesfonds ontloopt de glykemische index (GI) van volkorenbrood nauwelijks die van witbrood namelijk 74 om 75 op een schaal van 100. Dit is echt heel hoog. Pure chocolade, bijvoorbeeld heeft een GI van is 22, melkchocolade van 49.

Er is echter ook wetenschappelijke literatuur waaruit blijkt dat het zo niet hoeft te zijn.

Volkoren kan wel degelijk een gunstig effect hebben op het risico op diabetes type 2. Dit blijkt onder meer uit Dagfinn Aune et al. Whole grain and refined grain consumption and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and dose-response meta-analysis of cohort studies, European Journal of Epidemiology 2013, doi:10.1007/s10654-013-9852-5; Cecilie Kyrø et al. Higher Whole-Grain Intake is Associated with Lower Risk of Type 2 Diabetes among Middle-Aged Men and Women: The Danish Diet, Cancer, and Health Cohort, The Journal of Nutrition/Nutritional Epidemiology 2018, p. 1434-1444 en Yang Hu et al. Intake of whole grain foods and risk of type 2 diabetes: results from three prospective cohort studies, British Medical Journal 2020, p. 370 e.v.

Hoe vallen de stellingen met elkaar te rijmen dat volkoren qua bloedsuikerrespons nauwelijks verschilt van bloem, maar dat volkoren toch kan bijdragen aan verkleining van het risico op diabetes type 2? Een mogelijke sleutel tot een antwoord is gelegen in het voorbehoud dat het NBC toevoegt, dat de gelijkstelling opgaat “uitgaande van dezelfde maalgraad van het bloem”. Mogelijk zit de kern hem dan meer in de mate van raffinage van het meel dan in het reconstitueren zoals ik in mijn bijdrage veronderstelde. Met andere woorden, dat wat wij ‘volkoren’ noemen kan wel degelijk suiker-veilig zijn, maar is dat vaak niet. Wanneer de maalgraad bloem is toegepast – laten we dat product nu even ‘bloem-plus’ noemen (want het meel is zo fijn als bloem en bevat daarnaast de andere onderdelen van de graankorrel) – dan is het product niet suikerveiliger dan witbrood. Bij een andere maalgraad kan wel een suikerveiliger-product worden bereikt.

Ook het NBC schrijft in de reactie “Alleen indien de ‘structuur’ van het volkoren meel heel grof is (dat is afhankelijk van het gekozen maalproces) of indien er nog een aanzienlijk gehalte aan intacte graankorrels aan het meel wordt toegevoegd, zal er sprake zijn van een geringere bloedglucose respons”. Dit komt overeen met het natuurkundige gegeven dat de reactiviteit van stoffen mede afhangt van de verhouding tussen inhoud en oppervlakte. Hoe fijner gemalen, des te sneller de vertering, des te sneller komt de suiker vrij.

Mensen die op hun suiker willen letten, leren om de ingrediëntenlijst van volkorenproducten te checken op de ingrediënten ‘bloem’ of ‘meel’. Helaas is de waarde van deze informatie beperkt. De wettelijke definities in het Warenwetbesluit Meel en brood zijn verhullend. Of iets volkoren mag worden genoemd of niet hangt uitsluitend af van de verhouding van componenten. Er wordt geen verschil gemaakt tussen ‘bloem-plus’ en suikerveilig volkoren. Zonder de wettelijke definitie zou gereconstitueerd volkoren bovendien een samengesteld ingrediënt zijn waarvan de ingrediënten afzonderlijk moeten worden vermeld. Ook de definities van ‘bloem’ en ‘meel’ overlappen elkaar. Bloem is in die definities een bepaald soort meel. Daarmee laat de wet de ruimte om ‘bloem’ als ‘meel’ te declareren. Daardoor is de ingrediënt-vermelding ‘meel’ onzeker voor degene die bloem wil vermijden. Met het woord ‘meel’ kan zowel een andere maalgraad dan bloem worden aangeduid, maar ook dezelfde.

De wetgever kan ook andere keuzes maken die de consument meer duidelijkheid bieden. Het is niet noodzakelijk om ‘bloem-plus’ als volkoren aan te duiden. De Nederlandse wetgeving kent ook de wettelijke term ‘bruin brood’. Deze term kan prima worden gebruikt voor de ‘bloem-plus’ variant.

Reserveer dan het begrip ‘volkoren’ voor het product dat overeenkomt met de verwachtingen van consumenten. ‘Volkoren’ heeft een gezonde reputatie die het voor een steeds groter wordende groep van direct belanghebbenden, onvoldoende waar maakt. De wetgever heeft verantwoordelijkheid genomen voor de regulering van dit product. Ik nodig de wetgever uit bij zichzelf te rade te gaan of hij in het licht van gezondheidsurgentie en het wetenschappelijk voortschrijdend inzicht zonder schaamte aan de bestaande regelgeving kan vasthouden.

Wat mij betreft is en blijft de regulering van volkoren een goed voorbeeld van bestaande wetgeving die de wetgever uit oogpunt van gezondheid kan en moet verbeteren.’

Reactie NBC

NBC begrijpt de zorg van Van der Meulen rondom diabetes type II als maatschappelijk probleem. Ook delen ze zijn mening dat suiker één van de grootste voeding-gerelateerde gezondheidsrisicofactoren is van dit moment, maar wel met de toevoeging dat die zorg vooral gaat over het te veel aan vrije suikers en/of toevoegde suikers in ons voedingspatroon.

‘Volkorenbrood kan zeker niet geschaard worden tot de producten die vrije en/of toegevoegde suikers bevatten. Dat u volkorenbrood in negatief verband brengt met diabetes type II, verrast ons in alle opzichten en is naar onze mening onjuist.

U werpt de vraag op hoe het te rijmen valt dat volkoren qua bloedsuikerrespons nauwelijks verschilt van bloem, maar dat volkoren toch kan bijdragen aan verkleining van het risico op diabetes type II. Raadpleging van Emeritus Prof Dr Fred Brouns en diëtiste Lut van Lierde leert ons het volgende.

(pre)diabetes type II wordt niet veroorzaakt door bloedglucosepieken. Dat is een misvatting. Juist is dat als gevolg van de insuline resistentie die bij (pre)diabetes optreedt de stofwisseling van glucose en van vetzuren verstoord is.
Dit betekent dat de glucoserespons als gevolg van het eten van volkoren- of witbrood geen invloed heeft op het ontstaan van diabetes.
Glycemische index is een heel complexe maat, waarover in de wetenschap geen consensus bestaat over de definities en toepasbaarheid in een totale voeding. De glycemische index van een voedingsmiddel op zich is weinig relevant, aangezien de glycemische respons verschilt van individu tot individu en zelfs bij dezelfde persoon beïnvloed wordt door de aanwezigheid van andere voedingsstoffen zoals vet en eiwitten en vezels in de maaltijd, het tijdstip van de dag, de kauwtijd, snelheid van darmwerking enz.
U haalt in uw reactie de maalgraad aan. Maar ook al is de glycemische index van fijn volkorenbrood hoger dan van grof brood, de glycemische respons zal veel meer bepaald worden door het soort broodbeleg en toegevoegd vet dan door de maalgraad.

De sleutel tot het antwoord op uw vraagstelling zit hem in het feit dat de glucosepiek geen invloed heeft op het ontstaan van diabetes. Het is dan ook niet relevant om verder te zoeken naar of de maalgraad of het recombineren van volkorenmeel iets doet. Voor zover wij weten is er geen onderbouwing voor uw veronderstelling dat de maalgraad een belangrijke factor zou kunnen zijn in de mate waarin volkoren gunstig uitpakt voor diabetes type II. Laten we dan wegblijven van verdere speculaties hieromtrent.

Wat overeind blijft is dat het eten van volkorenproducten samenhangt met een verlaagd risico op diabetes type II. Ongeacht welke maalgraad of verwerking er toegepast is. De gezondheidsvoordelen die toegekend worden aan volkorenconsumptie zijn tenslotte gebaseerd op gegevens uit de huidige praktijk, en dat is inclusief het recombineren van graanbestanddelen.

Mensen die op hun suiker willen letten, maken met volkorenbrood een prima, gezonde keuze. Volkorenbrood in Nederland heeft 100% volkorenmeel in het meelbestanddeel. Alle micronutriënten en bioactieve stoffen o.a. fenolen uit de graankorrel zitten er in.

Dat valt niet te zeggen van andere volkorenproducten die in Nederland verkrijgbaar zijn. Met de eis van 100% volkorenmeel in volkorenbrood lopen we als Nederland voorop.’

Lees ook:

Expertpanel: ‘Strengere eisen voor herformulering moeten in de wet worden vastgelegd’

Reactie NBC

Lees ook:

10 belangrijke wijzigingen in het Warenwetbesluit Meel en Brood

Reactie Bernd van der Meulen

Reactie NBC

Lees ook:

Aantal liefhebbers volkorenbrood groeit voor zesde jaar op rij