Tiny van Boekel, tot vorig jaar hoogleraar voedseltechnologie aan de WUR, denkt dat het voor een deel ‘wishful thinking’ is om te denken dat corona leidt tot een transitie naar plantaardige eiwitten. “Ik denk niet dat corona meteen tot radicale veranderingen zal leiden. Het gedrag van mensen is nu eenmaal niet zo snel aan te passen dat alles ineens anders wordt. Niemand weet hoe dit gaat aflopen. Ik denk zeker dat de coronacrisis een effect kan hebben, ook nu we zien dat corona toeslaat in met name slachthuizen. Wat daar nu gebeurt kan nog behoorlijke impact hebben. Ik denk dat dit mensen zeker aan het denken zal zetten of het wel goed is wat er allemaal gebeurt rondom vleesproductie”, vertelt Van Boekel aan VMT.

‘Ik denk dat de situatie in slachthuizen mensen zeker aan het denken zal zetten of het wel goed is wat er allemaal gebeurt rondom vleesproductie.’

Tiny van Boekel – Hoogleraar Voedseltechnologie WUR

[intermezzo:1]

Corona als katalysator

“Ik denk ook dat we erover moeten nadenken in hoeverre plantaardig nu écht duurzamer is dan vleesproductie. Het gaat om het vinden van een balans tussen duurzame plantaardige consumptie en duurzame dierlijke consumptie. Er is nog onderzoek nodig om te weten waar die balans precies zit”, legt Van Boekel uit. “Ik denk niet dat corona de enige reden is waardoor mensen minder vlees zouden gaan eten. Ik denk dat het dan eerder een soort katalysator is van iets wat al aan de gang was en dat het dit wel zou kunnen versnellen”, gaat Van Boekel verder. Van Boekel sluit zich daarmee aan bij verschillende onderzoeken die laten zien dat de plantaardige trend al gaande was voor corona, maar dat deze door het virus misschien iets versneld wordt.

Is vlees essentieel?

In Nederland leidde het coronavirus tot sluitingen van meerdere slachthuizen, nadat grote delen van het personeel besmet raakte. Een slachthuis van Vion in Groenlo moest sluiten nadat 147 van de 657 medewerkers besmet bleken te zijn. Ook Van Rooi Meat in Helmond werd gesloten nadat 17 procent van het personeel positief testte op het coronavirus. En begin deze week werden er nieuwe lockdown-maatregelen genomen in Duitsland na besmettingen bij vleesverwerker Tönnies.

Vleesvervangers groeien mogelijk harder door coronacrisis

Dieren laten inslapen

Er zijn meerdere hypothesen over de oorzaak van de uitbraak van het coronavirus in slachthuizen specifiek, maar de exacte oorzaak is nog niet vastgesteld. In Amerika leidt de sluiting van slachthuizen tot het laten inslapen van dieren en het plegen van abortus omdat boeren hun dieren niet kwijt kunnen. Deze zorgen spelen ook in Nederland langzaam op.

Beschermen tegen pandemieën

“We kunnen ons niet tegen pandemieën beschermen wanneer we op regelmatige basis vlees blijven consumeren. Er wordt veel gekeken naar dierenmarkten, maar industriële boerderijen zijn een belangrijkere broedplaats voor pandemieën. Volgens de Centres For Disease Control en Prevention (C.D.C.) zijn drie van de vier nieuwe virussen zoönosen”, uitte Jonathan Safran Foer zijn mening over vleesconsumptie in de New York Times.

9 hypotheses over coronaperikelen in slachthuizen: ‘Ik verwacht dezelfde problemen bij aanverwante industrieën.’ (longread)

[intermezzo:2]

Vlees verwijderen van bord

“Mogelijk meer dan welk ander ingrediënt dan ook, stimuleert vlees zowel comfort als discomfort. Dit maakt het moeilijk om te handelen naar wat we weten en willen. Kunnen we vlees echt verwijderen van het middelpunt van ons bord? We staan nu voor de drempel naar het onmogelijke. Maar dit is onvermijdbaar met de horror van pandemieën die in onze nek hijgt”, concludeert Safran Foer.

Coronabrandhaarden in slachthuizen

Onderzoek van het Voedingscentrum toont aan dat 10 procent van de Nederlanders gezonder is gaan eten sinds de uitbraak van de coronacrisis. Naast de behoefte aan gezonder en veiliger eten, wordt de uitbraak van het coronavirus ook steeds vaker gelinkt aan de consumptie van vlees. Het feit dat het coronavirus ontstaan is op een versmarkt in Wuhan, er veel zoönosen zijn en vleesverwerkingsbedrijven zijn uitgegroeid tot coronabrandhaarden, leiden bij sommigen tot de vraag of we nog wel vlees moeten consumeren.

Beyond Meat opent productielocaties in Nederland

Verminderde vleesconsumptie

GlobalData voorspelde vóór de coronacrisis een groei van 2,6 procent voor de wereldwijde vleesindustrie. Inmiddels voorspelt het adviesbureau een daling van 5,3 procent. Gaat de uitbraak van het coronavirus leiden tot een verminderde vleesconsumptie?

Andere omgang met dieren

Willen we pandemieën zoals de corona-uitbraak in de toekomst voorkomen, dan moeten we radicaal anders omgaan met dieren, stellen wetenschappers volgens een analyse van de Volkskrant. Volgens het Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is ongeveer twee derde van de verwekkers van infectieziekten afkomstig vanuit dieren.

Deze infectieziekten kunnen van dier naar mens worden overgedragen door aaien, krabben en bijten. Maar onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) naar zoönose toont aan dat de meeste infectieziekten van dier naar mens worden overgedragen via voedsel, en dus consumptie van vlees. Een rapport van de Wageningen Universiteit laat daarnaast zien dat wereldwijd 150 ziekten als zoönose worden beschouwd. 33 van deze zoönose komen volgens het RIVM in Nederland voor.

In Nederland worden per jaar alleen al ongeveer 650 miljoen dieren geslacht. Dat betekent, uitgaande van de huidige 17.422.867 inwoners in Nederland, dat er per persoon per jaar 37 dieren geslacht worden. Doet het coronavirus ons beseffen dat we anders om moeten gaan met dieren en leidt het coronavirus daardoor tot minder vleesconsumptie?

Armanda Govers: ‘Haal het dier uit de voedselketen’

Er is op dit moment al een groot aanbod van plantaardige alternatieven voor vlees en zuivel. Ook in de ontwikkeling van kweekvlees worden steeds meer stappen genomen. “Dit vermindert het risico op zoönose-uitbraken en antimicrobiële resistentie aanzienlijk. Geen dierenleed betekent dus absoluut minder mensenleed. Laten we leren van de huidige pandemie en besluiten het dier uit de voedselketens te halen – voordat het te laat is”, luidt de opinie van Armanda Govers, oprichter van de stichting Even Geen Vlees, op One World.

Vormt het coronavirus een strop voor productontwikkeling?

Wim van der Poel: ‘Geen relatie corona en veehouderij’

Volgens Wim van der Poel, viroloog aan de Wageningen Universiteit, is de coronacrisis een ‘gelegenheidsargument’ voor plantaardige transitie. Hij is zelf geen fan van intensieve veehouderij, maar is corona een reden om deze veehouderij aan banden te leggen? “Er is geen enkele aantoonbare relatie tussen corona en de veehouderij. Die bevat wel degelijk risico’s, zoals de vogelgriep aantoonde. Maar daar heeft de industrie op gereageerd met betere bewakingssystemen en hygiëne”, vertelt Van der Poel aan de Volkskrant. “Als je dieren onder gezonde omstandigheden houdt met voldoende welzijn en hygiëne, is dat voor mensen ook gunstig.”

‘We weten nog helemaal niet goed wat de risico’s zijn voor het overbrengen van ziekten door insecten.’

Wim van der Poel – Viroloog Wageningen Universiteit

Ziekten door insecten

Van der Poel uit tegenover de Volkskrant nog wel wat zorgen over consumptie van insecten. “Je ziet nu de trend ontstaan om insecten te gebruiken in voedselproductie. Die zijn rijk aan eiwitten en zo een welkome vervanging van vlees. Maar we weten nog helemaal niet goed wat de risico’s zijn voor het overbrengen van ziekten door insecten. Er zijn nog zó veel virussen die de mens nog nooit heeft gezien. We zullen dus ook waarborgen moeten inbouwen om de insecten goed te controleren”, aldus Van der Poel.

KFC maakt vegetarische variant van kipstukjes

Micheal Luesink: ‘Problemen niet langer negeren’

“Corona, stikstof, klimaatverandering en een financiële crisis: het lijkt alsof de wereld in brand staat. We lopen steeds meer vast in problemen die we zelf hebben veroorzaakt”, vertelt Michael Luesink, oprichter van Boon Foodconcepts, aan VMT. “Bij klimaatverandering is dat heel groot en heel abstract. Corona dwingt ons om problemen niet langer te negeren. We moeten besluiten nemen, voordat het te laat is”.

Te hoge prijs dierlijke producten

“Onder andere klimaatverandering laat zien dat de voedselproductie van Nederland steeds verder uit de pas loopt met de behoeften aan natuur, schone lucht en een gezond klimaat voor Nederland. Dit is het moment om transitie te versnellen en bedrijven als wij moeten het momentum pakken. De conclusie is inmiddels onontkoombaar dat we voor dierlijke consumptie een te hoge prijs betalen”, gaat Luesink verder.

Consumentenbond: grote verschillen in smaak en gezondheid tussen vegaburgers

Vegan wordt de norm

“Ebola, Sars, Mers, de Mexicaanse griep en HIV zijn virussen die van dier naar mens gingen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat we – om pandemieën te voorkomen – onze relatie met dieren grondig moeten herzien”, stelt Luesink. “Maar het gedrag van mensen veranderen is lastig. We zijn allemaal opgegroeid in een tijd waarin het consumeren van dierlijke producten volkomen normaal is. Toch gaat sneller dan ooit het gedrag van mensen veranderen. Over een aantal decennia zal vegan de norm zijn, en vragen onze kleinkinderen ons hoe we ooit dieren hebben kunnen eten”, concludeert Luesink.

‘Over een aantal decennia zal vegan de norm zijn, en vragen onze kleinkinderen ons hoe we ooit dieren hebben kunnen eten.’

Michael Luesink – oprichter Boon Foodconcepts

Atze Jan van der Goot: ‘Corona zorgt niet voor versnelde transitie’

Atze Jan van der Goot, hoogleraar eiwitstructurering aan de Wageningen University & Research, sluit zich niet aan bij de mening van Michael Luesink. “Ik denk niet dat het coronavirus bijdraagt aan een versnelde transitie naar plantaardige eiwitten”, vertelt de hoogleraar aan VMT. “Enerzijds confronteert de crisis ons met de gevolgen van hoe we in delen van de wereld met dieren omgaan. Anderzijds eist de crisis ook veel aandacht op, met als gevolg dat aandacht voor andere urgente zaken wat minder wordt”.

Minder vleesconsumptie

De hoogleraar pleit voor het goedkoper worden van vleesvervangers en voor een dieet dat grotendeels bestaat uit plantaardige eiwitten. “Het is tegenwoordig wel algemeen aanvaard dat minder vlees consumeren beter is voor mens, dier en milieu. Hoe sneller de overgang naar een dieet dat voor een groter deel gebaseerd is op plantaardige ingrediënten, hoe beter dat is”, concludeert de hoogleraar.

‘Ik denk niet dat het coronavirus bijdraagt aan een versnelde transitie naar plantaardige eiwitten.’

Atze Jan van der Goot – Hoogleraar eiwitstructurering

Jan Zanbergen: ‘Corona leidt tot bewustwording’

Jan Zandbergen is producent van vlees- en plantaardige producten. Laurens Zandbergen, marketing manager bij Jan Zandbergen, sluit zich aan bij Tiny van Boekel en weet niet of corona leidt tot een versnelde transitie. “Ik denk dat corona zeker zijn bijdrage levert aan een stukje bewustwording. Vleesvervangers zitten over het algemeen al in de lift. Of er echt een significante versnelling komt i.v.m. het coronavirus is nog lastig te voorspellen”, vertelt Zandbergen aan VMT.

[intermezzo:3]

Plantaardig meer mainstream

“Hoewel er steeds meer spelers op de markt komen, merken wij dat er nog steeds te weinig kwalitatieve vleesvervangers zijn. Vooral het stukje smaak en structuur. Wij zijn van mening dat plantaardige eiwitten meer mainstream zullen en kunnen worden wanneer de smaak en voedingswaarde meer in lijn ligt met wat de consument lekker en belangrijk vindt. Niet alleen vervangen, maar ook verbeteren zorgt dat we verder komen”, concludeert Zandbergen.

Vleesvervangers: niche of nieuwe normaal?

Marielle Bordewijk: ‘We moeten de relatie met dieren heroverwegen’

Marielle Bordewijk, food designer en trendwatcher bij Food by Design, denkt dat er korte en lange termijn effecten zijn van de coronacrisis. “Op de korte termijn is het wat meer praktisch ingestoken. Zo hebben vleesvervangers een lange houdbaarheid, dus deze waren erg in trek toen er een run in de supermarkten kwam aan het begin van de crisis. We zien ook de problemen bij slachthuizen waardoor mensen vlees omzeilen”, vertelt Bordewijk aan VMT.

‘We zien ook de problemen bij slachthuizen waardoor mensen vlees omzeilen.’

Marielle Bordewijk – Food designer en trendwatcher bij Food by Design
Omgang met dieren

Omgang met dieren

“Maar op de langere termijn moeten we eigenlijk onze relatie met dieren gaan heroverwegen. Zowel de wijze waarop we ze behandelen als de aantallen waarin we ze consumeren”, gaat de trendwatcher verder. “We zien dat infectieziekten ontstaan op het grensvlak van mens en dier. We hebben enorme hoeveelheden dieren, maar hoe gaan we met ze om en hoe zorgen we ervoor dat het veilig blijft? Dat zou wel eens een grotere beweging kunnen geven op de langere termijn”.

Verschillende motivaties

Volgens Bordewijk was plantaardig eten ook voor de coronacrisis al een opkomende trend. “Er zijn veel motivaties om plantaardig te eten. Vanwege ethische redenen, milieuoverwegingen of gezondheid bijvoorbeeld. Sommige van deze motivaties, zoals praktische overwegingen en milieu- en gezondheidsoverwegingen, worden versterkt door corona”, vertelt Bordewijk.

Impossible Foods richt pijlen op varkensvlees

Transitie naar meer plantaardig

“Ik denk dat we over tien tot twintig jaar met een glimlach terugkijken op de producten die nu in de schappen liggen. We staan aan het begin van nog betere vleesvervangers. Ook ligt er een kans om vleesvervangers minder bewerkt te maken, om dichter bij de heerlijkheid van planten te blijven in pure vorm”, aldus Bordewijk. “Ik denk dat ieder weldenkend mens wel ziet dat we de transitie naar meer plantaardig moeten gaan maken. Als het over verandering gaat zit er natuurlijk altijd weerstand. En wij geloven door te inspireren langzaam de goede kant op te kunnen bewegen met z’n allen”.

Blijvende verandering

Van Boekel sluit af met de mededeling dat niemand in de toekomst kan kijken. “Ik denk dat het heel erg afhangt van hoe deze crisis zich verder zal uitrollen. Als het nog lang aanhoudt denk ik dat het blijvende veranderingen kan veroorzaken, als het in een paar maanden over zou zijn dan denk ik toch dat we vrij snel terugvallen in onze oude gewoontes. Met hier en daar wel mensen die aan het denken gezet zijn. Maar of de gemiddelde consument zich anders zal blijven gedragen, dat vraag ik mij af.”

‘Ik denk dat de situatie in slachthuizen mensen zeker aan het denken zal zetten of het wel goed is wat er allemaal gebeurt rondom vleesproductie.’

Corona als katalysator

Is vlees essentieel?

Lees ook:

Dieren laten inslapen

Beschermen tegen pandemieën

Lees ook:

Vlees verwijderen van bord

Coronabrandhaarden in slachthuizen

Lees ook:

Verminderde vleesconsumptie

Armanda Govers: ‘Haal het dier uit de voedselketen’

Lees ook:

Wim van der Poel: ‘Geen relatie corona en veehouderij’

‘We weten nog helemaal niet goed wat de risico’s zijn voor het overbrengen van ziekten door insecten.’

Ziekten door insecten

Lees ook:

Micheal Luesink: ‘Problemen niet langer negeren’

Te hoge prijs dierlijke producten

Lees ook:

Vegan wordt de norm

‘Over een aantal decennia zal vegan de norm zijn, en vragen onze kleinkinderen ons hoe we ooit dieren hebben kunnen eten.’

Atze Jan van der Goot: ‘Corona zorgt niet voor versnelde transitie’

Minder vleesconsumptie

‘Ik denk niet dat het coronavirus bijdraagt aan een versnelde transitie naar plantaardige eiwitten.’

Jan Zanbergen: ‘Corona leidt tot bewustwording’

Plantaardig meer mainstream

Lees ook:

Marielle Bordewijk: ‘We moeten de relatie met dieren heroverwegen’

‘We zien ook de problemen bij slachthuizen waardoor mensen vlees omzeilen.’

Omgang met dieren

Verschillende motivaties

Lees ook:

Transitie naar meer plantaardig

Blijvende verandering