Waarom geen doodskoppen plaatsen op voedingsmiddelen met veel verzadigd vet, suiker en zout? Deze suggestie kreeg Diana Monissen tijdens gesprekken met belanghebbenden. Zoals bij roken wel gebeurt, vindt ze dit idee om potentiële kopers af te schrikken te ver gaan.

Nee, dan de ontwapenende tip van een aantal kinderen om met smileys te werken. Daar is de voorzitter van de Stichting IKB wel van gecharmeerd: een blije emoticon voor gezondere producten en een sippe versie voor een minder gezonde.

Evaluatie Vinkje

Diana Monissen volgde ruim een jaar geleden Clémence Ross op als voorzitter van Stichting IKB. Samen met het bestuur besloot zij een strategische evaluatie te doen van het Vinkje. Na rondetafelgesprekken met stakeholders en bedrijven, een publiek debat, een workshop met de Raad van Kinderen en diverse onderzoeken zijn inmiddels de resultaten bekend.

De stichting heeft die inclusief aanbevelingen gestuurd naar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), dat vindt dat het Vinkje vervangen dient te worden door een voedingsapp. Inclusief de overgangstermijn zal het logo dus uiterlijk in oktober 2017 van de verpakkingen verdwenen zijn. Eind 2017 is de nieuwe app. een feit.

Stakeholders

De conclusie van de Stichting IKB is dat het Vinkje niet meer past bij deze tijdgeest en niet inclusief genoeg is: veel partijen zijn niet vertegenwoordigd. Het moet dus allemaal radicaal anders, aldus IKB-voorzitter Diana Monissen. Hoe er precies invulling gaat worden gegeven aan de app. is nog niet duidelijk. Mogelijk komt er naast het de app. ook nog een logo. Wel Monissen neemt VMT graag mee in een reis door de tijd: hoe een veelbelovend logo zwaar onder vuur kwam te liggen en uiteindelijk wordt vervangen door een app en wellicht ook een ander logo.

Monissen: “We zijn tien jaar verder (het IKB-logo, de voorloper van het Vinkje, werd in 2006 geïntroduceerd, red.) en dan moet je je afvragen of datgene wat je doet, nog wel helemaal past bij deze tijd. Want wat willen consumenten? Jij en ik willen straks langs winkelschappen kunnen lopen en met onze smartphone snel kunnen scannen dat het allemaal oké is. Er zullen dus allerlei apps ontwikkeld moeten worden om dat goed voor consumenten neer te zetten.”

Blauwe Vinkje

De kritiek van de Consumentenbond is dat consumenten het Vinkje niet begrijpen. Zeker niet een blauwe en een groene versie ervan. Zijn hierin fouten gemaakt door Stichting IKB? Monissen schiet bijna uit haar stoel. ‘Nou, hoho, een fout, een fout. In een bepaalde tijd is een keuze gemaakt om het op een bepaalde wijze te doen. Achteraf kun je een koe altijd in de kont kijken. Het is een herbezinning, wat we hebben gedaan.”

Herkenbaarheid Vinkje

95 procent van de consumenten herkent het Vinkje, maar volgens de Consumentenbond is vooral het blauwe Vinkje lastig te begrijpen. Had Stichting IKB niet meer moeite moeten doen om dit begrijpelijker te maken? “Het probleem is dat niet alle producenten meedoen aan het Vinkje en dat zou wel zo moeten zijn”, zegt Monissen. Ze benadrukt dat het bovendien ontbreekt aan een toereikend communicatiebudget om vol in te zetten op de begrijpbaarheid van het blauwe Vinkje.

Joop Ehrhardt, secretaris van de Stichting IKB, vult aan: “We hebben gecommuniceerd dat groen staat voor gezond en blauw voor verbetering, de betere keuze in een productgroep. De consument weet dat een Vinkje op een product staat voor gezondheid, maar het verschil tussen blauw en groen is ondanks de voorlichting niet duidelijk. Als je dat constateert, dan moet je kijken hoe je dat beter kunt doen. Eigenlijk is dat wat we nu voorstellen: zorg dat je het op een betere manier organiseert, meer eigentijds.”

Voedingscentrum

Monissen: “De conclusie is eigenlijk dat communiceren over gezonde en verbeterde producten lastig is. Daar kun je veel geld tegenaan gooien, maar dat verandert niets. Daarom zeggen wij: zorg nou dat de communicatie over gezonde producten bij onafhankelijke partijen, zoals het Voedingscentrum, wordt neergelegd. En zorg dat je een compleet nieuw initiatief neerzet op het vlak van productverbetering en communicatie daarover. Dat nieuwe initiatief komt er, want zo blijft de innovatieprikkel voor de voedingsindustrie behouden.”

Een keurmerk of app. moet zich dus uitsluitend op gezonde producten richten, of op producten met een gezondere samenstelling, verduidelijkt Monissen. In de nieuwe app. zal daarom de Schijf van Vijf worden meegenomen en zal het Voedingscentrum betrokken worden bij de ontwikkeling daarvan.

De nieuwe app. van het Voedingscentrum zal iets anders zijn dan het Vinkje, meldt het instituut in een extra nieuwsbrief naar aanleiding van het verdwijnen van het voedselkeuzelogo.

“De app zal meer en persoonlijkere informatie geven dan een logo op de voorkant van een verpakking kan bieden.” Maar een app. alleen is niet genoeg, weet het Voedingscentrum. “Er is veel meer nodig. Een app is een stap in een samenhangend pakket van maatregelen voor gezond gedrag”, verklaart het Voedingscentrum.

Maatschappelijk draagvlak

Niet alleen moet een logo of een app begrijpelijk zijn voor de consument, het is ook essentieel dat het initiatief kan rekenen op een breed maatschappelijk draagvlak. Dat is nu met het Vinkje onvoldoende het geval.

Monissen: “Er moet een governancestructuur komen die stoelt op een brede consensus en niet alleen op het bedrijfsleven. Het feit dat we met de app richting de Schijf van Vijf gaan en dat de Vinkjes vervallen, dat zijn eigenlijk voorafjes. Uiteindelijk gaat het om een nieuwe en krachtigere tool die breder gedragen wordt.”

Consumentenbond

Dat betekent dat partijen als de Hartstichting, Consumentenbond en ook de Nederlandse Vereniging voor Diëtisten (NVD) betrokken worden bij de herformulering.

“We vinden het belangrijk dat herformulering breder wordt aangezet en dat er dus zoveel mogelijk partijen meedoen. Dat krijgt dan vorm in een andere structuur. Wij willen bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties in de raad van advies vragen.”

Welke kant het op moet met het gezonde keuze initiatief nieuwe stijl komt duidelijk naar voren in het strategisch document dat Stichting IKB naar het ministerie van VWS stuurde: het wordt een initiatief dat de gezonde keuze gemakkelijk maakt waar een app een aanvulling kan zijn. Het initiatief zal zoveel mogelijk ingebed worden in een internationaal systeem.

Internationaal systeem

“We hebben VWS aanbevolen dat de toepassing moet aansluiten bij een internationaal voedselkeuzesysteem”, vertelt Monissen. “Dat is ook in het belang van voedingsbedrijven”, stelt Ehrhardt.

“Voor internationaal opererende bedrijven is het goed dat je aansluit op de best functionerende standaarden, zodat je daarmee een zo groot mogelijke impact hebt, ook internationaal. Het ministerie wil dit ook verder onderzoeken”, vervolgt hij.

Best-in-class-benadering

Wat volgens Monissen niet zal veranderen is de best-in-class-benadering. Dus de betere keuze in een productgroep op basis van criteria die door onafhankelijke wetenschappers zijn opgesteld. “Het benadrukken van de slechte keuze werkt minder goed… Zoals het stoplichtensysteem? Ja, ja.”

Dat zal de Consumentenbond niet leuk vinden? “Nee, maar we sluiten geen enkele app of logovariant bij voorbaat uit. We willen wel kijken hoe we met kleuren kunnen werken en daar betrekken we de Consumentenbond ook bij. Je kunt dan denken aan het werken met kleurige animaties, zoals ook de kinderen hebben aanbevolen: het werken met smileys.”

Alternatief Blauwe Vinkje De belangrijkste aanbeveling van Stichting IKB is dat er een alternatief komt voor het blauwe Vinkje. “Want anders verdwijnt iedere prikkel om te innoveren, om de samenstelling van producten te verbeteren. We zijn opgericht om innovatie op het gebied van gezondere producten te promoten en dat doen we nog steeds.” Hoe zo’n alternatief vorm krijgt, in de app. of als gescheiden initiatief weet Monissen nog niet.

Akkoord Verbetering Productsamenstelling

Om het tempo van productverbeteringen te versnellen en de impact te vergroten, ziet ze mogelijkheden voor een samenwerking tussen Stichting IKB of het Voedingscentrum en het Akkoord Verbetering Productsamenstelling.

“Wij (IKB, red.) zijn het best op ons terrein, het Akkoord Verbetering Productsamenstelling gaat veel meer over het totaal. Als je de ontwikkeling van het nieuwe logo integraal aanpakt, de krachten bundelt, dan kan je veel beter scoren.”

Maar om maximale impact te hebben, is het nodig meer bedrijven ertoe te bewegen zich te verbinden aan de app, want bij het Vinkje doen niet alle fabrikanten mee.

Voedingsindustrie en retail

Bijna alle retailers zijn al bij het initiatief aangesloten, maar ‘slechts’ twintig procent van de voedingsbedrijven. Dat aantal is al jaren stabiel.

“Maar we hebben wel de koplopers te pakken. Om het hele veld te coveren, zijn meer inspanningen nodig. Sommige internationaal opererende bedrijven willen zich niet conformeren aan een nationaal logo en bij het mkb spelen kosten een rol, hoewel we toch werken met een getrapte contributie.”

Hoe dit allemaal bij de nieuwe app. in het werk zal gaan, moet nog worden uitgedokterd, stelt de IKB-voorzitter. Ze voegt toe dat het ook helemaal niet is uitgesloten dat er naast de app. ook nog een gemoderniseerd voedselkeuzelogo komt. Het ministerie van VWS bevestigt dit.

Toegevoegde waarde logo

“In de media lijkt het nu net zo alsof er alleen maar een app komt ter vervanging van het Vinkje, dit staat nog niet vast. Wij zijn nog steeds bezig met onderzoek naar de toegevoegde waarde van een logo op producten. Het Vinkje gaat dus zeker weten verdwijnen, maar er loopt nog onderzoek naar andere methoden”, zegt een woordvoerder.

Volgens het Voedingscentrum kunnen een app. en een logo prima naast elkaar bestaan en elkaar aanvullen. “Voorwaarden daarvoor zijn dat alle consumenten het logo begrijpen én dat alle fabrikanten en retailers meedoen.”

Voedingsapp als verplichting

Monissen ziet graag dat deelname aan de app. of een voedselkeuzelogo een soort must moet zijn voor bedrijven. “Maar dat valt lastig af te dwingen. Dat kan alleen bewerkstelligd worden door de overheid.”

Moet het ministerie hiervoor regels gaan opleggen? “Een algemene verbindendverklaring dus. Ik kan me wel voorstellen dat daar iets voor komt. Of er echt regels komen voor wat betreft productsamenstelling? Ja, in de vorm van het eventueel verplicht voeren van een logo op producten die aan de criteria voldoen.”