Gedwongen ontslagen of een vacaturestop: hiervan is bij FrieslandCampina in ieder geval geen sprake. Integendeel. Bij de onderneming staan ruim tweehonderd vacatures open, laat woordvoerder Rob van Dongen weten. Nu het fusieproces is afgerond komen er veel nieuwe, veelal ondersteunende, functies vacant. Regiokantoren sluiten de deuren en veel personeel wil niet meeverhuizen naar het nieuwe hoofdkantoor in Amersfoort waar een groot deel van FrieslandCampina’s activiteiten worden gecentraliseerd.

Ook is er nog volop behoefte aan productiemensen. Hierdoor kunnen de 105 medewerkers van de fabriek in Oud Gastel, die in 2010 haar deuren sluit, binnen FrieslandCampina een andere baan vinden. “Ze kunnen in andere fabrieken aan de slag. Het hangt van henzelf af of ze mee willen verhuizen.” Voor de fusie kondigden Friesland Foods en Campina aan dat er vijfhonderd arbeidsplaatsen vervallen. En dat geldt nog steeds.

Vooral kantoorfuncties verdwijnen door het samenvoegen van de hoofdkantoren en de commerciële en ondersteunende afdelingen van de verschillende werkmaatschappijen. Ook is het concern niet specifiek op zoek naar R&D’ers en kwaliteitsmensen. Het grote aantal vacatures op het moment compenseert het aantal banen dat wegvalt maar gedeeltelijk. Per saldo zal de werkgelegenheid afnemen door de fusie, weet Van Dongen.

Minimaal effect
De economische crisis lijkt een minimaal effect te hebben op de arbeidsmarkt in de voedingsmiddelenindustrie. Het aantal arbeidsplaatsen daalt hooguit licht. In tegenstelling tot FrieslandCampina is er bij Unilever sinds 1 januari een vacaturestop. Dit betekent niet dat er niemand meer wordt aangenomen. Op de website staat nog steeds personeel gevraagd. “We kijken heel terughoudend of een functie wel of niet moet worden ingevuld”, verklaart Unilever-woordvoerster Fleur van Bruggen. Ze beaamt dat er minder vacatures bij de multinational zijn dan in dezelfde periode vorig jaar.

Cosun kent ook vacaturestops bij bepaalde bedrijfsactiviteiten. PepsiCo hanteert geen personeelsstop, maar is wel voorzichtiger met het aantrekken van nieuwe medewerkers. Bolletje zegt niet minder vacatures te hebben dan pakweg een jaar geleden. “Maar ze zijn wel makkelijker te vervullen”, zegt hoofd personeel en organisatie Giovanni Kruit.

Geen tekorten meer
Het is moeilijk om een goed beeld te krijgen van de situatie op de arbeidsmarkt, vindt Philip den Ouden, directeur van de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI). Douwe Egberts en Johma zijn in de kosten aan het snijden, beide bedrijven schrapten ruim 150 banen, en aan de andere kant zijn er bedrijven die genoeg vacatures hebben, geeft de FNLI-directeur het heersende beeld weer. Volgens hem liggen de zaken niet zo dramatisch dat er en masse mensen op straat komen te staan.

Wel ziet Den Ouden dat de vraag naar personeel op dit moment even stilstaat. “Van tekorten horen we even niets meer.” Senior Consultant Jakob Jan Verbraak van Den Uijl Ploeg & Partners (DUPP) noemt de voedingsmiddelenindustrie “een relatief stabiele markt.” Met name de kleinere en middelgrote bedrijven gaan gewoon door met het invullen van hun vacatures. Het totaal aantal is niet veel minder dan voor de crisis, weet Verbraak. Multinationals zijn echter nu terughoudender met het invullen van vacatures, is Verbraaks indruk. Zij zijn in meerdere landen actief en gaan met de kaasschaaf over alle vestigingen zowel in landen waar het nog relatief minder slecht gaat zoals Nederland als in landen waar de crisis zich onmiskenbaar manifesteert zoals in Engeland en Spanje.

“Als A-merk actief op de consumentenmarkt voel je de crisis wel.” Hoewel de situatie op de arbeidsmarkt niet dramatisch is en DUPP nog ruim voldoende vacatures in de koker heeft, zijn het er toch minder dan vorig jaar. Ondanks het mindere aanbod zijn er bepaalde bedrijfskritische functies waar ondernemingen niet zo snel op zullen bezuinigen. Te denken valt aan onder meer functies in R&D, marketing & sales en kwaliteit.

R&D
Cosun hanteert de kaasschaaf om bij alle onderdelen kosten te besparen, ook personeelskosten. “Daarbij houden we R&D zoveel mogelijk buiten schot”, meldt topman Robert Smith. Voor Unilever is R&D, maar ook marketing van strategisch belang. Het concern let op alle personeelskosten en ontziet niet per se R&D-functies. “Je moet zorgen voor een gezond kostenniveau, zeker tijdens een crisis. We moeten groeien met behoud van marges en dan moet je heel goed op alle kosten letten”, zegt woordvoerster Fleur van Bruggen. “We moeten sterker uit de crisis komen.”

PepsiCo kijkt net zo scherp als Unilever naar de invulling van vacatures over de hele breedte, ook naar R&D. Onderzoek en ontwikkeling zijn van strategisch belang, maar dat geldt ook voor een heleboel marketing- en salesfuncties, zegt woordvoerder Cees-Jan Adema van PepsiCo. Bij Bolletje staan op dit moment ongeveer tien vacatures open. Over het algemeen worden ze redelijk snel vervuld in vergelijking met een jaar geleden. De arbeidsmarkt is ruimer en werknemers die elders hun baan verliezen kloppen sneller aan bij het bakkersbedrijf uit Almelo. Zoals werknemers van Johma die hun baan verloren? “We hebben contact gehad met Johma, maar ik durf niet te zeggen wat het effect is”, zegt hoofd P&O, Giovanni Kruit. Ook heeft Bolletje zijn personeelsadvertenties aangepast: ze zijn nu rood met een pakkende zin. “Een beetje ondeugend laten we zien waar we voor staan en dat lijkt te werken”, aldus de personeelschef.

Kwaliteitsmanagers
Economische crisis of niet, er zijn nog steeds volop kwaliteitsmanagers nodig, merkt adviesbureau KTBA Voedselveiligheid. “Als bedrijf wil je overleven en dan bezuinig je niet op kwaliteit”, verklaart eigenaar Ron Besseling van KTBA. Er is nog volop vraag naar kwaliteitsmanagers, vooral in het mkb. Een adviseur van KTBA heeft zo’n acht tot twaalf bedrijven onder zijn hoede, waarvoor ze het kwaliteitsmanagement doen. In 2004 had KTBA 5 fulltime adviseurs en dat aantal is intussen gegroeid naar 25. Besseling verwacht dat de vraag naar voedselveiligheidsmensen in de toekomst alleen maar verder zal groeien.

Afgestudeerden
Pas afgestudeerden van voedingsgerelateerde opleidingen merken nog niet veel van de crisis. Wageningen-studenten hebben weinig moeite een baan te vinden, stelt Ralf Hartemink, opleidingsmanager Agrotechnologie en voedingswetenschappen van Wageningen Universiteit. Sinds 2004 loopt het aantal foodstudentenaantallen op. In dat jaar stroomden 22 Nederlandse eerstejaars in en vorig jaar lag dat aantal op 55. “Maar ook al zou het aantal banen 50% minder zijn, dan nog zouden alle afgestudeerden een baan kunnen vinden.”

Ook Reinier Beek, teamleader Voeding van het Clusius College in Alkmaar, ziet niet dat het moeilijker wordt voor afgestudeerden om werk te vinden. Studenten van HASDen Bosch vinden vaak al binnen drie maanden een baan, vaak ook via stages of vakantiewerk. “Maar ik merk wel dat bij enkele bedrijven die in het verleden altijd om afstudeerders verlegen zaten momenteel een vacaturestop hebben”, constateert Gérard de Wildt van HASDen Bosch.

‘Braindrain’
Voedingsbedrijven zeggen dat jong talent altijd welkom is. “We blijven onverminderd trainees aannemen. We investeren flink in nieuwe goede mensen”, zegt Unilever-zegsvrouw Fleur van Bruggen. FrieslandCampina gaat door met de campagne, die al drie jaar duurt, om vmbo’ers te helpen aan een leerwerkplek bij een van de vestigingen. Als ze het goed doen krijgen ze een baan, zegt Van Dongen. “In de productie hebben we relatief veel werknemers tussen de 50 en 62 jaar. Het kost moeite om opvolgers voor hen te vinden.”

De voedingsmiddelenindustrie bezuinigt niet op opleidingen en cursussen. Nog voor de economische crisis, in het seizoen 2006/2007 zocht Unilever mogelijkheden om op opleidingen en cursussen te besparen. Maar dit moest niet ten koste gaan van de kwaliteit. “We kopen goede opleidingen in voor een lager bedrag. Niet bijvoorbeeld bij tien partijen maar bij maar vier.” Twee jaar geleden begon Bolletje met een EVC-traject om tachtig medewerkers op te leiden tot operatorsniveau en verder. En dit traject gaat gewoon door, verzekert Kruit. “Het is belangrijk om medewerkers te blijven ontwikkelen en ze te binden voor de toekomst.” De crisis blijft niet altijd, vindt Kruit. Als je opleidingen nu stopzet loop je een achterstand op in je organisatie, vervolgt hij.

Het personeelsbestand bij Cosun vergrijst sterk. Het efficiënter maken van de productieprocessen kan dit maar gedeeltelijk opvangen. “In onze suikeractiviteiten gaat een braindrain plaatsvinden over vijf jaar. Dus we zijn al een aantal jaren geleden begonnen met het aannemen en opleiden van nieuwe mensen om dit te kunnen opvangen”, zegt Smith.

De FNLI werkt gestaag aan de Human Capital Roadmap, een project om de personeelstekorten in de voedingsindustrie weg te werken. Want in de toekomst blijven de structurele personeelstekorten in de voedingsmiddelenindustrie bestaan, stelt FNLI-directeur Philip den Ouden.