[Voedselveiligheid]
[Wetgeving]

Wouter Burggraaf
Ir. W.N.A. Burggraaf is lid van de EHEDG training & education group en zelfstandig adviseur op het gebied van hygiënisch ontwerpen (www.burggraaf.cc).

EHEDG komt met nieuwe richtlijnen
Hygiënisch ontwerpen van droge processen

De European Hygienic Engineering & Design Group (EHEDG) publiceert met enige regelmaat richtlijnen voor het hygiënisch ontwerp van installaties in voedingsmiddelenbedrijven. De meeste betreffen natte productieprocessen, maar inmiddels is al de zesde richtlijn voor droge processen verschenen. Tijd voor een korte samenvatting.

In droge processen is de wateractiviteit bijna altijd zo laag dat micro-organismen zich niet kunnen vermenigvuldigen. Daarom worden deze processen bij voorkeur droog gereinigd. Voor het verwijderen van allergenen wordt vaak lactose gebruikt. Bij allergenen met een zeer laag drempelniveau is echter nat reinigen de enige oplossing. Met een gevalideerde natte reiniging en de juiste ontwerpprincipes is het mogelijk oppervlakken zodanig te reinigen dat zelfs met de gevoelige Elisa-methode geen eiwit(DNA-)resten meer worden aangetoond.

Reinigingsmethoden
In de eerste richtlijn ‘Veilig verwerken van droge materialen’ staan aanbevolen reinigingsprocedures voor fabrieken die droge materialen verwerken. Dit is afhankelijk van de reinigingsbehoefte, te verwijderen aanslag en de hygiënische eisen.
Deze richtlijn gaat verder in op de acceptabele niveaus van reinheid, reinigingsprocedures, hand- en semi-automatisch droog reinigen en semi-automatisch (WIP) en automatisch (CIP) nat reinigen. De semi-automatische natte reinigingsprocedure, ook wel Washing-in-place genaamd, is een natte reinigingsprocedure van volledige of gedeeltelijke samengebouwde hygiënisch ontworpen apparatuur. Visuele inspectie van het gereinigde oppervlak blijft dan noodzakelijk voordat de apparatuur weer in gebruik genomen kan worden.
Reinigingsvloeistoffen worden normaal gesproken opgevangen in leegloopafvoeren van de apparatuur en gerecirculeerd via het reinigingssysteem. De fabrikant gebruikt afzonderlijke opslagreservoirs voor reinigingswater, reinigingsmiddelen of speciale vloeistoffen (met bevochtigers, emulgatoren, zuur of alkali) zoals vereist voor de productie van het voedingsmiddel.
Na het reinigen, leeglopen en inspecteren moet alle apparatuur direct grondig worden gedroogd met warme lucht voordat de productie van droog materiaal kan worden hervat.

Procesontwerp
De ontwerpcriteria voor droge processen zijn verder identiek aan die voor natte processen. Daarbij gelden een minimale radius van een hoek van 6 millimeter en oppervlakteruwheid (Ra) kleiner dan 0,8 micrometer. Lassen van verbindingen heeft de voorkeur, maar een elastische pakking, mits goed toegepast, mag (zie figuur 1). Behalve dat het materiaal van de pakking niet absorberend en toxisch mag zijn, moet het wel bestand zijn tegen het schuren van het droge materiaal. Materiaal met open structuur (schuim) is niet toegestaan, omdat deze niet goed te reinigen is.
In flexibele verbindingen tussen leidinguiteinden hoopt droog materiaal zich altijd op tussen het flexibele materiaal en het metalen leidingoppervlak. Deze moeten dan ook worden gedemonteerd en schoongemaakt.
Telescopische verbindingen dienen voorkomen te worden omdat zich in de tussenruimten product en eventueel vocht kunnen ophopen (zie figuur 2).
Asdoorvoeren die afgedicht worden, vereisen extra aandacht in apparatuur die droge materialen verwerkt. Lagers mogen niet in contact komen met droog materiaal. Wanneer dit niet te vermijden is, dan moeten de lagers worden afgedicht. Bij het ontwerp moet ook altijd nagegaan worden of tijdens bedrijf luchtspoeling van de lagers noodzakelijk is.
Scharnieren mogen niet in contact staan met droog materiaal. Ze mogen alleen geplaatst worden aan de buitenkant van de apparatuur en moeten makkelijk toegankelijk zijn voor reiniging en onderhoud.
In deze eerste richtlijn wordt dieper ingegaan op bekabeling, bevestiging, overige oppervlakken en poederdichtheid.

Conische menger
Een van de leden van de EHEDG werkgroep Dry Material Handling, Hosokawa Micron, heeft zijn conische menger conform de aanbevelingen van EHEDG aangepast. Wat is er zoal gewijzigd ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp, dat vaak nu nog in gebruik is onder de namen Nauta en Vrieco (zie figuur 3)?
• De oorspronkelijke moeilijk of niet-reinigbare afdichtingen aan de binnenzijde van de menger zijn waar mogelijk hygiënisch gelast. Waar dit niet mogelijk was, zijn deze vervangen door een hygiënische pakking of O-ring.
• De kieren, naden en zogenaamde dode hoeken en holle ruimtes van de oorspronkelijke vlakke deksel zijn verwijderd met de nieuwe ‘(semi) domed cover’.
• De ‘(semi-) domed cover’ en bevestigingsbalk van de aandrijving zijn compleet gesloten constructies en beide afwaterend (onder afschot) uitgevoerd (figuur 3, no.2).
• Het aantal boutverbindingen aan de binnenzijde is tot een minimum beperkt en hygiënisch afgedicht met rubber.
• Een essentieel verschil met het verleden is dat de zwaaiarm van de huidige generatie mengers voorzien is van een extra mechanische beveiliging, namelijk een zogenaamde oliedam. Deze oliedam waarborgt dat, bij correcte vulling van de zwaaiarm met olie, er nooit olie in de procesruimte kan lekken, ook niet als de dynamische afdichting van de zwaaiarm niet in juiste conditie verkeert door slijtage of andere factoren.
• Om eventuele fouten met het navullen van olie uit te sluiten, is een smeermiddelenvrije tandriem-constructie ontworpen (figuur 3, no.8).
• Toegepaste smeermiddelen en elastomeren zijn gecertificeerd ‘Food-Grade’.
• De oppervlakteruwheid van alle productrakende delen voldoet aan de gestelde hygiënische eisen; de Ra-waarde is kleiner dan 0,8 µm.
• Ten slotte is de menger geschikt en gevalideerd voor natte reiniging (CIP) volgens de huidige stand der techniek.
Deze nieuwe uitvoering is onder andere toegepast voor het gecombineerd mengen en drogen van actieve componenten in de farmacie. Het gehele systeem waar de menger onderdeel van uitmaakt, is gevalideerd voor de natte reiniging volgens de GMP.

Richtlijnen
De overige vijf richtlijnen gaan ieder in op één specifiek onderwerp. Behalve de beschreven richtlijn zijn dit: hygiënisch construeren van fabrieken voor droge processen; hygiënisch ontwerp sproeidroogtorens met wervelbed; hygiënisch lossysteem van droog materiaal; hygiënisch transportsystemen en hygiënisch ontwerp van de roterende afsluiter. De eerste vijf richtlijnen zijn nu reeds te bestellen via www.ehedg.nl.