Toen consumentenorganisatie Foodwatch oktober vorig jaar met een onderzoek kwam naar restanten van minerale oliën (MOSH en MOAH) in voedselproducten, maakte dit behoorlijk wat los. Bij de testen op Nederlandse supermarktproducten blij- ken er 17 van de 36 (47%) besmet te zijn. De vervuiling werd aangetro en in verpak- te pasta’s, rijst, cornflakes en hagelslag, meldt het rapport Besmetting van ons voedsel met minerale olie. Naast Kamervragen van Carla Dik-Faber van ChristenUnie aan minister Schippers van VWS hierover, zijn verschillende fabrikanten en retailers zelf met onderzoek gestart. Die zeggen geen enkel risico te willen nemen met de voedselveiligheid en er alles aan te doen om contaminatie van levensmiddelen via verpakkingen te voorkomen. Foodwatch doet nu zelf ook een inventarisatie bij de retail en industrie, maar zegt op het moment van schrijven nog geen harde toezeggingen van maatregelen te hebben gehad.

Achtergrond

De problematiek met minerale olieresten is al sinds 1991 bekend. De resten bestaan uit verschillende koolwaterstoffen (MOSH en MOAH, zie kader). Die zijn meestal afkomstig uit drukinkten, maar kunnen ook voortkomen uit hormoonverstorende weekmakers of oplosmiddelen. MOSH en MOAH kunnen op verschillende manieren in voedselproducten terecht komen. De meest voorkomende manier is migratie vanuit verpakkingen van gerecycled karton naar het voedsel. Dat kan door direct contact, maar vooral via verdamping. Maar het karton van de consumentenverpakking hoe niet per se gerecycled te zijn. De vervuiling kan ook optreden door grootverpakkingen en opslagdozen van gerecycled karton. De verontreiniging kan ook al eerder in het productieproces zijn veroorzaakt, bijvoorbeeld door verontreinigde jutezakken waar het product in heeft gezeten of door smeermiddelen in machines. Bruno De Meulenaer, professor levensmiddelenchemie en chemische voedselveiligheid aan de Universiteit Gent, wijst er in een reactie op dat bulkgrondsto en zoals graan, oliehoudende zaden en cacao al tijdens transport gecontamineerd kunnen zijn. Een kartonnen verpakking hoe dus niet de oorzaak te zijn.

Discussie schadelijkheid

Het probleem is dat voor zowel MOSH als MOAH geen dagelijkse innamelimieten zijn vastgesteld, omdat er nog geen sluitende toxicologische evaluatie beschikbaar is. En daar begint de discussie. Foodwatch hanteert bij MOSH het principe: hoe lager de besmetting, hoe beter. En beschouwt naar eigen zeggen ieder product waarin MOAH is gevonden als ‘onaanvaardbaar verontreinigd’.

Of MOSH en MOAH daadwerkelijk een risico voor de gezondheid vormen, is volgens het RIVM moeilijk te zeggen omdat het grote groepen stoffen zijn. Bianca van de Ven, toxicoloog bij RIVM: “Uit een veiligheidsbeoordeling van EFSA bleek dat de aanwezigheid van deze groepen in het voedsel geen acuut risico oplevert. Sommige MOAH’s kunnen op langere termijn kankerverwekkend zijn. De overdracht van karton naar voedsel vindt plaats via de lucht. Omdat juist de vluchtige MOAH’s geen of een heel lage potentie lijken te hebben om kanker te veroorzaken, is deze overdracht mogelijk van geringe zorg.”

Voedselveiligheids- en verpakkingenexpert Jan Jetten, voorheen onder meer bij TNO en TNO Triskelion, vult aan: “In de EU is er het RASFF-systeem (Food and Feed Safety Alerts). Als er een consumentenveiligheids- risico is ontdekt, neemt men acuut actie op EU-niveau. Je zou denken dat er allang actie was ondernomen in het geval van minerale oliën als er sprake was van een groot risico. De EFSA schatte het risico in 2012 aanwezig, maar heeft ook geen actie ondernomen. De toxicologen van EFSA zijn volgens mij heel streng en als die er niet direct iets mee doen, zegt dat ook wat. Dat geldt ook voor het Rapid Alertsysteem.”

Wetgeving

Overigens neemt dat volgens Jetten niet weg dat je ook een potentieel risico niet moet negeren. “Waar het aan ontbreekt is een aparte wetgeving voor papier, en met name voor gerecycled papier dat direct of indirect in contact komt met voeding. Ook voor inkten is er niets op Europees niveau geregeld. Slechts een enkel land hee daarvoor wetgeving.”

Een voorbeeld van een land met wetgeving op dit punt is Zwitserland. Die is beschikbaar voor overname door Europa. Voor papieren voedselcontactmaterialen geldt hetzelfde. Dat er wetgeving moet komen op dit punt, daar zijn de meeste partijen het wel over eens. De industrie (FNLI) en de supermarkten (CBL) pleiten hier al enkele jaren voor. Foodwatch heeft een beroep gedaan op de Europese Commissie om wet- geving op te stellen die zogenaamde functionele barrières verplicht voor papieren en kartonnen levensmiddelenverpakkingen. Daarnaast pleit de organisatie voor nationale wetgeving, vooruitlopend op eventuele Europese regels.

Foodwatch-woordvoerder Sjoerd van de Wouw: “Minister Schippers hee de pro- blematiek erkend, maar er is tot dusver nog niets concreets uitgekomen.” Jetten doet een suggestie voor hoe dergelijke wetgeving eruit zou moeten zien: “Voor gerecycled papier zou er een systeem van wetgeving en controles moeten komen dat vergelijkbaar is met dat voor gerecycled plastic. Dat systeem is zeer streng en vereist bijvoorbeeld een challengetest waarmee moet worden aangetoond dat ook onbekende sto en uit het gerecyclede plastic worden verwijderd op een niveau dat als veilig wordt beschouwd. Ook aan het kwaliteitssysteem van zo’n recycling- proces worden eisen gesteld.”

Beroep op bedrijfsleven

Omdat wetgeving nog uit blijft, doet Foodwatch ook een beroep op de fabrikanten en retailers zelf. Die lijken daar niet ongevoelig voor, blijkt uit enkele reacties die VMT verzamelde. Foodretailmarktleider Albert Heijn erkent het probleem van de reststoffen in gerecycled papier en karton. Woord- voerder Dagna Hoogkamer: “Deze reststoffen binden zich met name aan specifieke producten, zoals chocolade. Wij houden hier rekening mee bij het gebruik van verpakkingen van gerecycled papier of karton. Door voor specifieke producten een andere verpakking te kiezen of door een functionele barrière aan te brengen. Bijvoorbeeld een dunne coating om migratie van een eventuele reststof naar de inhoud van de verpakking te voorkomen.”

Foodwatch stelde in een onderzoek dat vorig jaar oktober is gepubliceerd, dat de AH Lasagne en de AH Couscous minerale olierestanten bevatten. “De vastgestelde score door foodwatch was voor ons reden om actie te ondernemen. We hebben onderzoek opgestart om de waarden te verifiëren en we zijn in gesprek gegaan met onze leveranciers. Een mogelijkheid is dat we voor de verpakking van deze twee producten overstappen op virgin karton, maar het besluit daarover is nog niet genomen.” Albert Heijn is ook voorstander van wetgeving vanuit de Europese Commissie.

Inkoopvoorwaarden

Ook Jumbo zegt dat de onderzoeksresultaten van Foodwatch hebben gestimuleerd om een reeds ingezette herziening van het verpakkingsbeleid voort te zetten. Zo bleken de zilvervliesrijst en de spaghetti van het Jumbo-huismerk resten te bevatten. “We nemen de specificaties mee in de tenders en zullen het verwerken in onze inkoopvoorwaarden”, aldus woordvoerder Laura Valks-Piessens van Jumbo. De keten zegt dat bij het verduurzamen van verpakkingen de voedselveiligheid voorop staat. “Hierbij kijken wij welke materialen het veiligst en het milieuvriendelijkst zijn.” Verder verwijst de keten naar supermarktkoepel CBL. Die zegt op zijn beurt dat wetgeving op dit vlak eigenlijk alleen zin heeft als er een eenduidige meetmethode is voor MOSH en MOAH. “Die is er nu niet. Op die manier wordt het effect van uniforme regelgeving – of dit nu internationaal of nationaal is – teniet gedaan”, zegt het CBL.

Eigen onderzoek Granfood

De industrie is ook druk met de problematiek. Zo hee Granfood eigen onderzoek ingesteld na de foodwatchpublicatie waar- uit bleek dat ook de Grand’Italia Lasagne sporen van minerale oliën bevat. Suzanne van den Briel, senior productmanager Grand’Italia bij Granfood: “We zijn geschrokken van de resultaten en doen zelf onderzoek. Het is complexe materie, want de inzet van karton van verse vezels – virgin – hoe niet per se de oplossing te zijn als de contaminatie ergens anders vandaan komt. Dat willen we uitsluiten. Het probleem bij het aanbrengen van een functionele barrière in een verpakking maakt deze weer minder recyclebaar. Voor ons staat de voedselveiligheid voorop. Binnen enkele maanden willen we oplossingen doorvoeren. Daarbij pleiten we voor een totaalverbod op het gebruik van minerale oliën in inkten.”

Verpakkingspolicy Wessanen

Wessanen is volgens consumer care executive Jolien Vrolijk al langer met de problematiek bezig. “Sinds ruim een jaar hebben we dit onderwerp in de verpakkingspolicy specifiek benoemd. We gebruiken bij voorkeur gerecycled karton met een functionele barrière voor onze primaire verpakkingen. En als dat niet mogelijk is, gebruiken we geen gerecycled karton. Ook hebben we, waar mogelijk, al gekozen voor inkten zonder minerale oliën. Daarnaast hebben we zelf testen gedaan op zogenaamde hoogrisicoproducten en zijn we in overleg met onze leveranciers hoe we eventuele aanpassingen kunnen doen. We hanteren daarbij de maximale gehaltes, zoals vastgesteld door de Duitse autoriteiten. Kortom, we zijn al een tijdje bezig met dit onderwerp |en het recente onderzoek van foodwatch laat ook zien dat daar reden toe is. De voedingsmiddelenindustrie heeft een tijd geleden, in 2012, er al op aangedrongen dat er Europese richtlijnen komen. Alleen is dat tot op heden nog niet gebeurd.” Ook Vrolijk benadrukt dat de mate van migratie van minerale oliën afhankelijk is van meer factoren dan alleen de verpakking. “Wat betreft onze De Rit-hagelslag (ook oliën in gevonden door Foodwatch, red.) weten we op dit moment dat de oliën niet uit de primaire verpakking afkomstig zijn. We zijn samen met de leveranciers verder aan het onderzoeken wat dan wel de oorzaak kan zijn van de gevonden waardes. Uiteraard zullen we, waar mogelijk, nadere maatregelen nemen of een verpakkingswijziging voorstellen”, onderstreept Vrolijk.

Eerdere maatregelen Mars

Ook in Uncle Ben’s Langkorrelrijst van Mars heeft Foodwatch minerale olie gevonden. Woordvoerder Roel Govers van Mars: “Hoewel we nu niet specifiek op het Foodwatch-onderzoek ingaan, nemen we de problematiek van minerale olie zeer serieus. Daar hebben we al naar gehandeld. Sinds 2005 maken we geen gebruik meer van gerecycled karton en sinds 2007 niet meer van drukinkt met minerale olie. Verder voldoen we aan alle regels.”

Niet genoeg

Voor Foodwatch is het voorlopig niet genoeg. De organisatie wil van alle retailers en fabrikanten liefst harde toezeggingen hebben over te nemen maatregelen. De consumentenorganisatie is deze periode bezig met een inventarisatie. Minister Schippers gaat het gesprek met de industrie verder aan en in overleg met het RIVM wordt onderzocht of een norm voor de afgifte van minerale olie door papier en karton aan voedingsmiddelen de juiste maatregel is om risico’s voor de volksgezondheid te beheersen. De Europese Commissie wil het onderwerp meenemen in de discussie over de inventarisatie van voedselcontactmate- rialen, die op dit moment wordt uitgevoerd en waarvoor Europese wetgeving al dan niet gewenst is. De conclusies uit deze inventarisatie worden vervolgens in de Gezondheidsraad in Brussel besproken.

Wat zijn MOSH en MOAH?

Er zijn twee soorten minerale oliën. De eerste is de groep aromatische, onverzadigde koolwaterstoffen: Mineral Oil Aromatic Hydrocarbons, ofwel MOAH. Die bestaan uit voornamelijk gealkyleerde polycyclische verbindingen. Deze groep is mogelijk mutageen, kankerverwekkend en hormoonverstorend, zo concludeerde de EFSA in 2012 (zie www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/2704). De tweede is de groep verzadigde koolwaterstoffen: Mineral Oil Saturated Hydrocarbons, ofwel MOSH. Dat zijn verzadigde lineaire en cyclische (niet-aromatische) koolwaterstoffen met meestal 16 tot 25 koolstofatomen. Deze stoffen worden in hogere concentraties gevonden dan MOAH en hopen zich op in organen, zoals de lymfeklieren, de milt en de lever, en zouden die kunnen beschadigen.