Op veel plekken in de wereld is al sprake van een watercrisis. Enerzijds komt dat door bevolkingsgroei, economische ontwikkeling en verstedelijking. Anderzijds is dat het gevolg van klimaatverandering door temperatuurstijging, veranderende neerslagpatronen en zeespiegelstijging. Zuid-Afrika is een bekend voorbeeld van een land met acute waterproblemen. Hier kon ‘Day Zero’ dankzij een serie maatregelen en een beetje hulp van moeder natuur maar ternauwernood worden afgewend. Een ander voorbeeld is de Indiase miljoenenstad Chennai, waar deze zomer de eerste trein 2,5 miljoen liter water kwam brengen en met gejuich werd onthaald.

Toenemende droogte

Waterproblemen zijn echter geen ver-van-mijn-bedshow meer. In Nederland werd onlangs de drinkwaterinname bij Andijk (West-Friesland) bijna stilgelegd omdat er te veel chloride in het IJsselmeerwater zat (zie figuur 1). En in september van dit jaar sloegen de drinkwaterbedrijven die water uit de Maas gebruiken alarm: de drinkwatervoorziening voor miljoenen Nederlanders dreigde in het geding te komen door toenemende droogte. De Maas is erg kwetsbaar voor droogteperioden, wat een voorbode kan zijn van wat ons de komende jaren te wachten staat.

Op de hoge zandgronden moet heel veel regen vallen om de opgebouwde tekorten aan te vullen. Om een watertekort te voorkomen, nemen bedrijven verschillende maatregelen. In een gebied in België dat kampt met toenemende waterstress heeft een groenteverwerker het water volledig in de kringloop gebracht. Hierbij blijft al het water binnen het bedrijf (zero liquid discharge). In Groot-Brittannië hebben bedrijven in de voedings- en drankenindustrie, verenigd in de Food and Drink Federation (FDF), het initiatief genomen om in de hele productieketen water te besparen en dit zo efficiënt mogelijk te gebruiken.

ONE Water

De ambitie van Royal HaskoningDHV is het sluiten van een industriële waterkringloop. Onder de noemer ‘ONE Water’ kiest het advies- en ingenieursbureau voor een geïntegreerde aanpak op verschillende niveaus. Het eerste niveau is dat van de fabriek. Het gaat dan om het terugdringen van watergebruik, meer hergebruik van water en grondstoffen en het optimaliseren van waterbereiding en -zuivering. Onlangs heeft Royal HaskoningDHV in Polen gekeken hoe een raffinaderij afvalwater kon opwerken om zo tot minder zoute reststromen te komen.

En bij een brouwerij in Egypte zijn de reststromen onderzocht. Daar heeft het advies- en ingenieursbureau geadviseerd om het afvalwater in te zetten voor irrigatie: cruciaal in Egypte. Omdat stikstof en fosfor uit industrieel afvalwater juist goed is voor landbouwgrond, hoef je die dus niet allemaal uit het afvalwater te halen.

Vertaal de scenario’s naar de eigen bedrijfssituatie

Samenwerking

Het tweede niveau is samenwerking binnen een industriegebied. Je kunt als bedrijf met je buren samenwerken. Bijvoorbeeld door gezuiverd water door te leveren als gebiedswater of aan een branche die het weer als proceswater kan gebruiken. Het is een kwestie van zoeken naar de juiste combinaties. Op het derde niveau draait het om samenwerking in de regio.

Een goed voorbeeld daarvan is Boer Bier Water. Hierbij wordt het restwater van Brouwerij Bavaria herverdeeld onder boeren in de omgeving. Het initiatief is onderdeel van het Vlaams-Nederlandse project F2AGRI (effluent to agriculture). Dankzij verschillende technische maatregelen wordt het hergebruik van gezuiverd industrieel restwater (effluent) in de land- en tuinbouw mogelijk gemaakt. Zo wordt in Nederland 1,5 miljoen m3 gezuiverd restwater van de brouwerij gebruikt.

Grondstoffenfabriek Zutphen

Een uniek initiatief is de Grondstoffenfabriek Zutphen. Bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van Waterschap Rijn en IJssel is een waterzuiveringsinstallatie gebouwd die het restwater van FrieslandCampina in Lochem en Borculo zuivert. De zuivering is gekoppeld aan een installatie die van de gevormde slibkorrels de biobased grondstof Kaumera Nereda Gum maakt.

Psychologische barrière

Er kunnen meerdere maatregelen worden genomen om slimmer met water om te gaan. Een daarvan is het verkrijgen van drinkwater uit effluent. Een voorbeeld is het ambitieuze NEWater in Singapore. Vanuit technisch oogpunt is er geen belemmering, maar psychologisch is er een flinke barrière. Dat geldt zeker voor de voedings- en drankensector. Het is begrijpelijk dat voedingsbedrijven huiverig zijn om hun producten te associëren met het hergebruik van afvalwater.

Bier is een duidelijk voorbeeld waarbij elke associatie met afvalwater afbreuk kan doen aan het zorgvuldig gekoesterde imago. Er zijn voorbeelden van bier dat wordt gebrouwen van afvalwater. Maar dat zijn kleine niches, vooral om te bewijzen dat er technisch geen belemmering is. Of consumenten het ook op grote schaal willen drinken is een andere vraag. Er zijn wel mogelijkheden. Neem Abdij Koningshoeven, brouwer van trappistenbier La Trappe. Het afvalwater loopt vanuit de brouwerij in een natuurlijk systeem met bacteriële zuivering. Het gezuiverde water kan daarna naar de droge grachten rondom de abdij, maar is op iets langere termijn ook te gebruiken om flessen te spoelen.

Nog niet zo ver

Dit zijn echter nog maar de eerste, bescheiden initiatieven. De voortekenen en de droge zomers hebben er nog niet toe geleid dat er op grote schaal naar oplossingen wordt gezocht. Er zijn nog veel te weinig initiatieven, met name om water na gebruik terug in de kringloop te brengen. Veel bedrijven zijn simpelweg nog niet zo ver. Ze vinden het prima om het in rapportages en scenario’s mee te nemen, maar dat leidt nog onvoldoende tot concrete actie.

Niet zo gek, want we hebben in Nederland meestal genoeg kwaliteitswater voor een lage prijs. In de toekomst is dat niet meer zo vanzelfsprekend. In de droge zomer van 2018 pompte Vitens op een aantal plekken in Gelderland meer water op dan volgens de vergunning was toegestaan. Als dat structureel wordt, kan de overheid de levering beperken en waterbesparing opleggen. Bereid je daarom goed voor. Vertaal de vooruitzichten en scenario’s nu al naar de eigen bedrijfssituatie. Niet alleen bij het plannen van investeringen, maar ook door het huidige watergebruik te optimaliseren. Doe dit samen met toeleveranciers en klanten: alleen een gezamenlijke aanpak werkt.

J. Appelman is projectmanager Industrial Water en consultant Water Strategy bij Royal HaskoningDHV, jan.appelman@rhdhv.com