Consumenten en afnemers van levensmiddelen willen volledig kunnen vertrouwen op de kwaliteit, veiligheid en herkomst van producten. NGO’s en ketenpartijen maken hiervoor programma’s met bijbehorende certificaten en keurmerken die dit vertrouwen moeten ondersteunen. De focus lag de afgelopen jaren vooral op voedselveiligheid en kwaliteit. Recent zien we ook een sterke stijging van certificaten en keurmerken op allerlei andere gebieden zoals duurzaamheid, sociale verantwoordelijkheid en zelfs gezondheid.

Voedselveiligheid en kwaliteit
Het meest gebruikt zijn de certificaten voor voedselveiligheid en kwaliteit. Vooral supermarkten zijn van hun leveranciers gaan eisen dat zij hiervoor zijn gecertificeerd. Dit heeft tot een enorme wildgroei aan certificatieschema’s geleid.

Het GFSI (Global Food Safety Initiative, www.mygfsi.com) heeft getracht de schema’s te harmoniseren, maar is daar ten dele in geslaagd. Het GFSI is een internationaal samenwerkingsverband van supermarkten en producenten die certificatie schema’s op het gebied van voedselveiligheid beoordelen en erkennen.

De oorspronkelijke doelstelling van het GFSI was dat alle aangesloten supermarkten en producenten alle erkende schema’s accepteren, zodat levensmiddelen producenten vrij kunnen kiezen voor één van de certificatieschema’s. In de praktijk blijkt deze acceptatie door een aantal grote supermarkten en producenten te worden onderschreven, maar nog lang niet door alle ketens. Tabel 1 biedt een overzicht van de certificatie schema’s die door GFSI zijn erkend. Daarnaast zijn er op voedselveiligheid en kwaliteitsgebied nog veel andere schema’s in omloop. Specifiek voor diervoeders betreft dit onder meer GMP+ international, FAMI QS, OVOCOM.

Kwaliteit
De kwaliteitssysteemstandaard ISO 9001 is de internationale standaard op het gebied van kwaliteitssystemen. Omdat voedselveiligheidsaspecten niet expliciet aan de orde komen, leent deze norm zich niet voor GFSI erkenning. ISO 9001 vormt echter een uitstekend fundament voor een bedrijfssysteem waaraan, afhankelijk van afnemerseisen, aanvullende elementen kunnen worden toegevoegd.

Duurzaamheid en milieu
Op het gebied van milieu is ISO 14001 de wereldwijd bekende systeemstandaard waarmee organisaties een managementsysteem gericht op milieueisen kunnen opstellen en laten certificeren.
Op het gebied van duurzaamheid bestaan veel verschillende normen en certificatiestandaarden. In Nederland is hiervan het EKO keurmerk, gericht op biologische landbouw, waarschijnlijk het meest bekend. In het buitenland bestaan gelijksoortige schema’s waarvan een aantal door middel van overeenkomsten tussen de schemabeheerders als gelijkwaardig zijn geaccepteerd.

Milieukeur richt zich bij voedingsmiddelen op een beperkt gebruik en emissiearme toepassing van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen met aandacht voor dierenwelzijn, natuurbeheer en voedselveiligheid. Met een Milieukeurcertificaat wordt voldaan aan de duurzaamheiddoelstellingen van overheidsregelingen zoals MIA (milieu investerings aftrek) en Vamil (regeling afschrijving milieu investering).

MSC (Marine Stewardship Council), FSC (Forest Stewardship Council) en RSPO (roundtable sustainable palmoil) zijn certificatieschema’s gericht op duurzame visvangst, bosbouw en palmolie Behalve voor vissers, bosbouwers en telers zijn deze schema’s interessant voor organisaties die handelen in duurzaam gevangen vis, en voor producenten die zich willen onderscheiden door het gebruik van duurzame verpakkingsmaterialen (met FSC keur) en palmolie.

Sociale verantwoordelijkheid
De ISO 26000 standaard: “Guidance on social responsibility” is nog in ontwikkeling en wordt in najaar 2010 gepubliceerd. Deze standaard sluit goed aan bij de huidige maatschappelijke trend voor verantwoord ondernemen (mvo) en bevat een inventarisatie van aspecten, methodes en initiatieven op het gebied van verantwoord ondernemen. De ISO 26000 standaard is uitdrukkelijk niet bedoeld als basis voor certificatie, al vinden op dit gebied wel locale initiatieven plaats.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen richt zich onder meer op mensenrechten, werknemersrechten, milieu en ethisch gedrag. Aansluitende certificatienormen zijn onder andere ISO 14001 (milieumanagement) en SA 8000 (social accountability). SA 8000 is een internationale certificatiestandaard die vooral over verantwoorde werkomstandigheden gaat. Voor Nederlandse bedrijven spelen zaken als kinderarbeid over het algemeen minder direct, maar kan SA 8000 een waarborg zijn waarmee de kans op reputatieschade als gevolg van geïmporteerde producten aanzienlijk wordt gereduceerd.

Recent is ook verschenen de nieuwe NEN-EN-ISO 9004: Managen op duurzaam succes van een organisatie – Een aanpak op basis van kwaliteitsmanagement. Deze niet-certificeerbare standaard kunnen bedrijven gebruiken als gereedschap om duurzaam succes binnen de eigen organisatie te managen.

Naast certificatie bestaat er de mogelijkheid van aansluiting bij ETI (Ethical Trading Initiative) door committeren aan richtlijnen met betrekking tot ethische handel. Sedex is een database waar organisaties de activiteiten die zij in dit kader ondernemen zichtbaar kunnen maken voor hun afnemers. Voor specifieke producten (bv bananen, koffie) bestaan keurmerken die aansluiten op een of meerdere aspecten. Een duidelijk voorbeeld hiervan is FairTrade met het Max Havelaar keurmerk voor o.a. koffie, bananen, chocolade en wijn. Een vergelijkbaar keurmerk betreft Utz Kapeh dat door grote koffiebranders en retailers in Nederland wordt gebruikt om de verantwoorde herkomst van onder andere koffie zeker te stellen.

Gezondheid
Individuele producenten gebruiken soms claims om de gezondheidsaspecten van hun specifieke product te benadrukken. Er zijn ook een aantal die beogen de consument te helpen bij de selectie van gezonde varianten voedsel, bijvoorbeeld met minder vet, minder zout, gunstige vetzuursamenstelling.

De belangrijkste labels op dit gebied zijn Klavertje 4 van Albert Heijn en het ‘Ik Kies Bewust’ label. Producten met het Ik Kies Bewust label bevatten minder zout, suiker en verzadigde vetten. Het Klavertje 4 logo bevat vergelijkbare aspecten en wordt gebruikt voor de eigen merk producten van Albert Heijn. Overigens verkoopt Albert Heijn ook producten met het Ik kies Bewust logo.

Overige
Uiteraard bestaan er nog veel meer keurmerken en afnemerspecifieke eisen. Voor producenten die aan specifieke landen of religieuze doelgroepen leveren zijn Kosher en Halal certificaten belangrijk. Op beide fronten bestaan uiteenlopende organisaties en certificaten, gebaseerd op religieuze regels voor omgang met voedsel.

Voor specifieke productgroepen bestaan uiteraard ook nog beschermde geografische aanduiding (BGA). Dit zijn beschermde streekproducten die volgens EG 2081/92 voldoen aan eisen met betrekking tot streek van herkomst en specifiek eisen voor (traditionele) productie.

Tot slot
In het oerwoud van normen is het gemakkelijk (ver)dwalen. Bij de keuze voor normen, certificaten en/of keurmerken is het verstandig te beginnen bij dat wat de organisatie zelf belangrijk vindt om risico’s te beheersen of zich in de markt te onderscheiden. Aanvullend hieraan zullen de eisen van de belangrijkste afnemers uiteindelijk bepalen welke specifieke normen, certificaten en keurmerken uiteindelijk gebruikt worden.