Gezondheidsclaims die geen betrekking hebben op kinderen of ziekterisicobeperking zijn de zogenoemde ‘generieke gezondheidsclaims’, ook wel aangeduid als ‘artikel 13’-claims. De Claimsverordening voorziet dat uiterlijk in januari 2010 een Europese lijst met toegestane ‘artikel 13’-claims wordt gepubliceerd.

Hiervoor konden de Europese lidstaten tot 31 januari 2008 de al in hun land gebruikte claims toesturen aan de Europese Commissie, inclusief een dossier met de wetenschappelijke onderbouwing. De ingediende claims kunnen tijdens deze hele beoordelingsprocedure blijven worden gebruikt. Strikt genomen zijn die ‘artikel 13’-claims waarvoor geen dossier is ingediend, niet meer toegestaan.

De lidstaten hebben duizenden claims naar de Commissie gestuurd. Deze heeft de claims inmiddels gecategoriseerd en dubbele claims zijn verwijderd. In het najaar van 2008 zal de lijst met zo’n 2.500 ‘artikel 13’-claims naar de European Food Safety Authority (EFSA) worden gestuurd die deze zal beoordelen en daarover advies zal uitbrengen aan de Europese Commissie. De Commissie heeft de laatste, politieke stem in het wel of niet opnemen van een generieke gezondheidsclaim op een Europese lijst met toegestane claims. De verwachting is echter dat de Commissie niet vaak zal afwijken van het EFSA-oordeel.

‘Artikel 14’-claims
De zogenoemde ‘artikel 14’-claims zijn gezondheidsclaims inzake ziekterisicobeperking en claims met betrekking tot de gezondheid en ontwikkeling van kinderen. Deze claims zijn alleen toegestaan nadat ze zijn goedgekeurd op EU-niveau. Ook hier geldt dat er een Europese lijst komt van toegestane claims. ‘Artikel 14’-claims waarvoor geen dossier is ingediend, zijn strikt genomen niet langer toegestaan. Daarbij wordt dezelfde procedure gevolgd als voor de ‘artikel 13’-claims.

Verschil is echter dat dit gaat via een individuele vergunningaanvraag, met een mogelijkheid voor databescherming voor de aanvrager. De aanvrager kan in zijn dossier aangeven welke wetenschappelijke informatie of andere gegevens volgens hem onder zijn eigendomsrechten vallen. Als dit verzoek wordt gehonoreerd, dan kunnen latere aanvragers deze gegevens niet gebruiken in hun aanvraag en zullen zij deze gegevens zelf moeten verkrijgen, bijvoorbeeld door middel van een studie.

Afbakening
De afbakening tussen ‘artikel 13’- en ‘artikel 14’- claims is lang onduidelijk geweest. Eind december 2007 heeft de Europese Commissie een Interpretatiedocument over de Claimsverordening gepubliceerd dat meer helderheid biedt. Kort gezegd komt het erop neer dat ‘artikel 13’- claims vooral verwijzen naar normale functies van het lichaam die van belang zijn tijdens het gehele leven. ‘Artikel 14’-claims gaan over het beperken van een risicofactor voor een ziekte en over claims die alleen gericht zijn op kinderen, met een specifieke onderbouwing voor deze doelgroep.

EFSA-beoordeling
Inmiddels zijn ongeveer 220 ‘artikel 14’-claims ingediend bij de EFSA; 90% daarvan zijn ‘kinderclaims’, de overige 10% zijn ziekterisicobeperkende claims. Eind augustus 2008 publiceerde de EFSA haar beoordelingen van de eerste acht ‘artikel 14’-claims en eind september van de negende claim. Eén daarvan betreft het effect van plantensterolen op het cholesterolniveau in het bloed. Hoewel de EFSA de wetenschappelijke onderbouwing hiervan voldoende achtte, stelt ze desondanks voor om de bewoording van de claim af te zwakken.

Ook één kinderclaim over linoleenzuur en linolzuur vond de EFSA toereikend onderbouwd, maar doordat deze stof al voldoende in de dagelijkse voeding aanwezig is, levert het product geen bijdrage aan de gezondheid. Vandaar dat de EFSA het niet nodig vindt om deze eigenschap te claimen. Over de andere zeven claims is de EFSA van mening dat de wetenschappelijke onderbouwing onvoldoende is.De levensmiddelenindustrie is toch enigszins verbaasd over deze eerste uitkomsten. Zowel de aanvrager als het publiek kon gedurende dertig dagen na publicatie van de EFSA-beoordelingen commentaar sturen naar de Europese Commissie. De inhoud daarvan is op het moment van schrijven van dit artikel nog niet bekend.

Voedingsprofielen
In de Claimsverordening is bepaald dat voedings- en gezondheidsclaims alleen mogelijk zijn voor levensmiddelen die voldoen aan nog vast te stellen ‘voedingsprofielen’. Kort gezegd bestaat een voedingsprofiel uit enkele nutritionele criteria en alleen levensmiddelen die daaraan voldoen mogen een claim voeren. In de Claimsverordening zijn twee soorten voedingsclaims opgenomen die niet hoeven te voldoen aan deze voedingsprofielen (zie kader Uitzonderingen).

Begin juni 2008 heeft de Europese Commissie een ‘Working Document on the setting of nutrient profiles’ gepubliceerd. Uitgangspunt is dat er in beginsel voor alle levensmiddelen een algemeen voedingsprofiel voor verzadigd vet en zout komt; voor enkele categorieën producten is ook suiker van belang.

De Commissie voorziet dat op deze algemene stelregel twee soorten uitzonderingen nodig zijn:
1. De uitsluiting van specifieke productgroepen van de voedingsprofielen, zoals voedings-

supplementen, producten met weinig energie (

2. Het stellen van specifieke grenzen voor een beperkt aantal levensmiddelen zoals plantaardige oliën en smeerbare vetten, zuivel en dranken (niet-alcoholisch). De Europese Commissie moet de voedingsprofielen uiterlijk 19 januari 2009 hebben vastgesteld. Op dit moment is nog niet te voorspellen hoe de criteria zullen luiden en of deze deadline wel wordt gehaald.

Becommentariëren
In het hiervoor genoemde werkdocument benadrukt de Commissie duidelijk dat dit geen officieel voorstel is. Waarschijnlijk zal de Commissie in oktober een tweede document over de voedingsprofielen publiceren. Het is nog onbekend of dat al een officieel voorstel zal zijn. Gezien de grote implicaties van de voedingsprofielen voor de levensmiddelenindustrie, is het advies om deze tweede publicatie goed te bestuderen en eventueel commentaar hierop te leveren via de diverse brancheorganisaties in Nederland en Europa. In de komende maanden zal er nog zeker veel over dit onderwerp worden gesproken in Brussel en de lidstaten.

Praktijk Friesland Foods
Al voor de officiële publicatie van de Claimsverordening is bij Friesland Foods begonnen met het maken van een inventarisatie van de producten die claims dragen. Daarna is gekeken of deze claims zijn toegestaan op grond van de huidige stand van zaken van de Claimsverordening. Waar bleek dat een claim voorheen wel mocht op grond van nationale wetgeving, maar nu, onder het regime van de Claimsverordening, niet meer, werd de claim óf gewijzigd óf verwijderd, óf de receptuur werd zo aangepast dat de claim wel aan de Claimsverordening voldoet.

Inmiddels zijn nagenoeg alle etiketten van producten met claims aangepast aan de huidige etiketteringseisen van de Claimsverordening, zoals het noemen van de juiste voedingswaarde-informatie en het toevoegen van de verplichte vermeldingen bij het gebruik van gezondheidsclaims (bijvoorbeeld een bewering over het belang van gevarieerde, evenwichtige voeding en een gezonde levensstijl en de benodigde hoeveelheid van het product en het vereiste consumptiepatroon om het geclaimde effect te bereiken).

Op dit moment wachten we met spanning af welke voedingsprofielen zullen worden gepubliceerd. Als deze bekend zijn, zal voor alle producten met claims moeten worden beoordeeld of deze aan de voedingsprofielen voldoen of niet, of dat deze eventueel onder de twee genoemde uitzonderingen voor voedingsclaims vallen.

De daaropvolgende stap is de publicatie van de lijst met ‘artikel 13’-claims. Gezondheidsclaims die niet op deze lijst komen, zullen we moeten verwijderen. Voor het voldoen aan de voedingsprofielen is een overgangstermijn van twee jaar gesteld. Ervan uitgaande dat de profielen begin 2009 worden gepubliceerd en de lijst met ‘artikel 13’-claims begin 2010, dan is het in de praktijk waarschijnlijk mogelijk om in één keer aan beide aspecten te voldoen, en hoeven we etiketten en/of productsamenstellingen niet twee maal te wijzigen.

Informatie
Voor het bedrijfsleven blijft het belangrijk om de ontwikkelingen over Europese lijsten met toegestane claims en voedingsprofielen te volgen. Een belangrijke informatiebron hiervoor in Nederland is de website van het ROW: www.row.minvws.nl (zie Regulier Overleg Warenwet (ROW) en dan de map Claimsverordening).

Onderbouwing claims
EFSA beoordeelde de onderbouwing van de volgende ‘artikel 14’-claims als onvoldoende:
– Kinderclaim voor voedingssupplement van groenten, fruit, noten en probiotica voor ondersteuning en stimulering van immuunsysteem.
– Een voedingssupplement van soja en vlas voor botvorming, het toenemen van de botmineralendichtheid en het verminderen van het risico op osteoporose voor vrouwen na de overgang.
– Product met geconjugeerd linolzuur (=CLA), polyolen en plantenextracten voor het veranderen van de lichaamsvorm door het verminderen van lichaamsvet en -water.
– Een product gemaakt van gedroogde bladeren van een cactus (prickly pear cactus) met als belangrijkste bestanddeel voedingsvezel voor het helpen verbeteren van bloedlipiden, een parameter die gerelateerd is aan hart- en vaatziekten, met name het HDL cholesterol.
– Een kinderclaim over de consumptie van zuivelproducten (melk en kaas) en bevordering van de gebitsgezondheid van kinderen.
– Een claim dat de consumptie van drie porties zuivel per dag een gezond gewicht stimuleert voor kinderen en adolescenten.
– Een kinderclaim over docosahexaeenzuur (DHA) en arachidonzuur (AA) en de ondersteuning van de neurale ontwikkeling van de hersenen en ogen.
Opinies van het EFSA NDA Panel (Panel on dietetic products, nutrition and allergies) dat alle claimsaanvragen beoordeelt, zijn beschikbaar via: http://www.efsa.europa.eu.

Uitzonderingen
Twee voedingsclaims zijn toegestaan zonder dat deze (geheel) voldoen aan de voedingsprofielen:
1. Claims over verlaagd vet, verzadigd vet, transvet, suikers en zout die voor de geclaimde voedingsstof niet voldoen aan de voedingsprofielen. Bijvoorbeeld een claim als ‘verlaagd zout’ is mogelijk als een product aan de toekomstige voedingsprofielen voldoet, behalve aan het zoutcriterium en er een 25% reductie in zout is.
2. Als een enkele voedingsstof het voedingsprofiel overschrijdt, mag een voedingsclaim toch, maar alleen als in de nabijheid van de claim in een even groot en duidelijk lettertype wordt vermeld ‘hoog gehalte aan …’.

Bijvoorbeeld een claim over ‘verlaagd zout’ mag als er een reductie van 25% is, maar tegelijk moet worden vermeld dat het product een hoog gehalte aan verzadigd vet bevat. Voor het overige moet wel worden voldaan aan alle eisen uit de Claimsverordening (bijvoorbeeld: claim mag niet misleidend zijn, claim heeft een bewezen heilzaam nutritioneel of fysiologisch effect, de reductie van het nutriënt is voldoende om te claimen, zoals een reductie van 30% voor een claim over ‘light’).