Tim Lang verwierf in 2004 bekendheid met het boek Food Wars. In november gaf hij op uitnodiging van de Wageningse leerstoel Toegepaste Filosofie een lezing over voedselethiek. “We leven in het productieparadigma en consumentisme uit de jaren vijftig”, stelt Lang. Dat was de tijd van Sicco Mansholt en andere bouwers van een succesvol Europees voedselbeleid. Het productieparadigma werd geboren om een einde te maken aan een eeuw van armoe, honger en ellende. En het deed wat het beloofde: het bracht voorspoed. “Maar”, stelt Lang, “dit paradigma schept nu conflicten waar de voedingsmiddelenindustrie geen antwoord op heeft.”

Macht
Rijkelijk gelardeerd met getallen schetst Lang een verhaal dat in eerste instantie anders-globalistisch aandoet. Op voorspoed volgden overconsumptie, welvaartsziekten, uitputting van bronnen, onevenwichtige handel, dierziekten, kortom: de nadelen van het paradigma traden aan het licht. Nu kan dit wellicht binnen het paradigma met technologische middelen worden opgevangen zoals healthfoods, GAT-rondes en diervaccinaties, maar Lang gaat verder.

Het cruciale punt is volgens hem de machtstrijd rond tegenstellingen: Intensieve productie tegenover extensief, voedselkilometers tegen locale producten, kant-en-klaar tegen zelfgemaakt, ‘fast’ contra ‘slow’, ‘novel’ contra ambachtelijk, ‘light’ tegenover voedzaam, kwantiteit versus kwaliteit. Niemand weet meer hoe hiermee om te gaan. Noch de deregulerende overheden die alles aan de markt overlaten, noch de consument. Consumentenorganisaties denken volgens Lang in de lijn van ‘meer waarde voor zo min mogelijk geld en dan ook nog milieuvriendelijk’. En tenslotte heeft ook de industrie geen antwoord klaar voor maatschappelijke vraagstukken rondom voedsel. De actoren staan er vaak dubbel in, verlenen lippendienst aan mooie idealen en wensen dat een ander iets doet.

Sleutel voor crisis
“We zitten nu opnieuw in een crisis”, stelt Lang. Volgens hem is ethisch consumentisme de sleutel. Als voorbeeld noemt hij het Britse Tesco, dat in korte tijd van de tiende naar de derde plaats op de wereldranglijst van supermarkten steeg. “Dankzij klantenkaarten en goede marketing weet ze meer van haar klanten dan in de Sovjet Unie het geval was,” schetst Lang. “Ook werd Tesco van het ene op het andere moment marktleider in biologische producten dankzij een sterk staaltje marketing én aandacht voor nieuwe waarden. Er zijn meer grote bedrijven die zich richten op zero waste of de verkoop van lokale producten.”

Stem van de consument
Lang gaat verder: “De stem van de consument aan de kassa is veel sneller dan de stem van de burger in het kieshokje. Wil het paradigma van waarde echt worden vervangen door dat van waarden dan is de stem van de burger onontbeerlijk. Het lijkt er op dat alleen een gezamenlijk krachtenspel van alle actoren: consument, burger (staat) en producent, zo’n verschuiving van paradigma kan realiseren.”