Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is getransformeerd van geitenwollen sok tot maatpak. Staatssecretaris van Economische Zaken Van Gennip meent dat MVO op de lange termijn profijtelijk is en zelfs essentieel om te overleven. Verslaggeving moet inzicht geven in wat bedrijven op maatschappelijk vlak wel en niet doen, waardoor onder andere consumenten de mogelijkheid krijgen om kritisch te shoppen naar duurzame producten.

Om MVO en verslaggeving een duwtje in de goede richting te geven, startte EZ een ‘transparantiebenchmark’ waarin maatschappelijke verslagen van de top-175 van bedrijven in Nederland werden vergeleken. Helaas blijkt slechts 60% van de onderzochte bedrijven minder dan 45% van de maximale score op maatschappelijke verslaggeving te halen. Blijkbaar heeft open kaart spelen geen prioriteit.

Brouwerijen geschikte branche
Het Milieu- en Natuurplanbureau van het RIVM deed in samenwerking met het departement Organisatiewetenschappen van de Universiteit van Tilburg onderzoek naar factoren die van invloed zijn op maatschappelijke verslaggeving (‘duurzaamheidverslaggeving’). Het onderzoek vond plaats bij bierbrouwerijen omdat die bekend zijn met het fenomeen MVO en een eenduidig product hebben dat zowel dicht bij de natuur als bij de consument staat. Een geschikte branche om de motivaties achter duurzaamheidverslaggeving te onderzoeken.

Zeven brouwerijen werden geïnterviewd. Vier daarvan publiceren actief een openbaar verslag (tabel 1). De verslagen verschillen. De financiële verslagen geven vrijwel alleen informatie over financiële resultaten. De overige verslagen doen verslag van sociale en/of milieuprestaties. Daarvan geeft het duurzaamheidverslag de meeste informatie.

Worstelen met MVO
Waarom publiceert de ene brouwerij wel een duurzaamheidverslag en de andere niet? Tijdens het onderzoek bleek dat brouwerijen worstelen met MVO. Brouwerijen moeten prestaties leveren op veel terreinen – op sociaal gebied (personeelsbeleid, mensenrechten, et cetera) en op milieugebied (energie, waterbeheer, afvalbeheer, et cetera). Hoewel de ondervraagde brouwerijen allemaal aangeven MVO belangrijk te vinden, bleek dat de invulling van de triple P (zie kader) verschilt.

Hoewel EZ beweert dat MVO op de lange termijn profijtelijk is, was dat voor brouwerijen niet de reden om Maatschappelijk Verantwoord te Ondernemen. Zij geven aan dat MVO een ‘licence to operate’ geeft voor de toekomst. MVO past binnen de cultuur van brouwerijen. De meeste Nederlandse brouwerijen hebben jarenlang één familie aan het roer gehad. Die grote betrokkenheid van de families resulteert in sociaal bewogen brouwerijen waar aandacht is voor een langetermijnvisie en waarin MVO een kans krijgt.

Naast de factor bestuur hebben vooral bij de grotere brouwerijen (> 900 werknemers) de belanghebbenden invloed (tabel 2). Door de internationale status is ook het imago van grote brouwerijen een drijvende factor voor het openbaar maken van het MVO-beleid. Dit stimuleert duurzaamheidverslaggeving. Maar zijn er nog meer factoren?

Duurzaamheidverslaggeving
Duurzaamheidverslaggeving heeft als doel openheid van zaken te geven over MVO. De kleinere brouwerijen (

De grotere brouwerijen hebben meer aandacht voor duurzaamheidverslaggeving. Zij hebben naast het bestuur andere belanghebbenden (tabel 2) die hen stimuleren om een duurzaamheidverslag te publiceren. Tevens vinden zij het een communicatiemiddel naar buiten toe. Wel wijzen de brouwerijen op het feit dat het een complexe uitdaging is om alle feiten en cijfers te achterhalen, zeker wanneer het gaat om een groot aantal vestigingen. Er is gedetailleerde informatie nodig en dat kost tijd en geld. Het voordeel voor de grootste brouwerijen is echter dat zij de informatie ook kunnen gebruiken voor prestatievergelijkingen van de vestigingen.
Familiegestuurde bedrijven zijn niet enkel gericht op de kortetermijnprestaties. Wel benadrukken de grote brouwerijen het belang van aandeelhouders en investeerders. Die hebben grote invloed maar wenden deze nauwelijks aan om MVO te bevorderen. Heineken geeft bijvoorbeeld aan dat investeerders niet alleen zouden moeten ingrijpen wanneer het fout gaat, maar actief MVO-gedrag moeten belonen bijvoorbeeld met aantrekkelijke tarieven. Daarnaast werden ook factoren genoemd als de Dow Jones Sustainability Indexes, waar Heineken graag haar notering op behoudt. Gulpener vindt het belangrijk om een inspiratiebron te zijn, terwijl Bavaria weer aangeeft dat omwonenden graag een maatschappelijk verslag ontvangen.

De grote afwezige drijvende factor is de consument. Alle brouwerijen geven aan dat de kaarten anders geschud waren wanneer de consument zou vragen om duurzame producten en duurzaamheidverslaggeving. De consument vraagt echter alleen om een lekker en veilig biertje voor een betaalbare prijs en stelt geen kritische vragen. Alleen Gulpener heeft consumenten die Gulpener-bier kopen omdat het bedrijf op maatschappelijk verantwoorde wijze produceert.

Serieus bezig
Uit het onderzoek bleek dat brouwerijen op het gebied van MVO en verslaggeving serieus bezig zijn, maar dat er verschillen zijn. Van de vier grootste brouwerijen is Heineken de koploper. Bij de kleine brouwerijen is Gulpener de koploper met het meest uitgesproken MVO-beleid. Alfa en Budels zijn het minst transparant en daardoor in dit onderzoek de achterblijvers.

In hoeverre wordt datgene wat een organisatie zegt te doen aan MVO ook daadwerkelijk gedaan? Een duurzaamheidverslag kan worden gecontroleerd door een accountant. In het tijdschrift ‘De Accountant’ van november 2004 wordt betwijfeld of een accountant kan controleren of een organisatie zich houdt aan de niet-financiële doelstellingen van haar MVO-beleid. Heineken heeft in haar duurzaamheidverslag een accountantsverklaring opgenomen. Bavaria en Interbrew Nederland niet.

‘Licence to operate’
Wat levert duurzaamheidverslaggeving nu op? De brouwerijen die het langst aan verslaggeving doen, geven aan dat MVO in het begin weinig kost, doordat voordeel kan worden behaald op onder meer waterverbruik en energieverbruik. Zij geven wel aan dat naarmate er minder evidente MVO-onderwerpen worden gemeten, zoals ontwikkelingsmogelijkheden van medewerkers of mensenrechten, de financiële voordelen verminderen. De directe kostenbesparingen worden dan minder of zijn er niet, maar er treden niet-meetbare voordelen op. Dit voordeel kan het beste worden uitgedrukt in het bestaansrecht van de onderneming of een ‘licence to operate’. Het duurzaamheidverslag is een hulpmiddel om deze licence to operate van externen te ontvangen, door openbaar te maken wat de organisatie doet aan MVO.

De kleine brouwerijen geven aan dat de licence to operate voor hen niet op deze wijze wordt behaald. Zij menen dat door verantwoord te handelen in hun omgeving het vertrouwen van belanghebbenden kan worden gewaarborgd.

Toekomst
Niet iedereen ziet toekomst in MVO. Hoewel EZ het een serieuze aangelegenheid noemt, blijken sommige brouwerijen van mening dat MVO tanende is. Tot nu toe is slechts een selecte groep geïnteresseerd in MVO. Wat kunnen we over vijf à tien jaar verwachten?
Grote bedrijven zullen, al dan niet onder de noemer MVO, aandacht blijven hebben voor MVO-aspecten door de vele internationale belanghebbenden die naar hen kijken. De moeilijkheid ligt vooral bij kleinere bedrijven. MVO en verslaggeving is complex en kleinere bedrijven hebben daar handvatten voor nodig. Om te voorkomen dat duurzaamheidverslaggeving niet aanslaat of geheel verdwijnt in de toekomst, is een eenvoudigere én goedkopere versie van duurzaamheidverslaggeving een oplossing.
Wetgeving is nu nog geen optie. MVO is nog te veel in ontwikkeling, waarbij de creativiteit en innovativiteit van bedrijven kan helpen MVO te verbeteren. Het belangrijkste om MVO en duurzaamheidverslaggeving te laten slagen, is een bedrijfscultuur met aandacht voor milieu en omgeving. Zonder warm hart is er geen input.