De aanpak heeft de afgelopen zes jaar prioriteit gekregen bij de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) en dat werkt door in de hele voedselketen, maar ook in de wetenschap signaleert hoogleraar en criminoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam, Wim Huisman.

Paardenvleesschandaal

Na gesjoemel met vlees: vleeshandelaren mixten in 2013 en 2014 het goedkopere paardenvlees met rundvlees en verkochten producten met dit mengsel als ‘puur rundvlees’ volgden de ene na de andere maatregel om in de toekomst zulke fraude tegen te gaan.

SSAFE

Zo ontwikkelde Huisman samen met Saskia van Ruth van Wageningen University and Research (WUR) en PWC de SSAFE Food Fraud Tool. Deze brengt de kwetsbaarheid van bedrijven voor fraude in kaart. Ongeveer duizend hebben SSAFE al geïmplementeerd, aldus Huisman. “Je moet de tool invoeren om een IFS en BRC te verkrijgen.”

De wetenschap draagt zijn steentje bij aan de aanpak van voedselfraude. Zo leidt de WUR het EU-Food Integrity-onderzoeksprogramma. Het doel is ontbrekende kennis over voedselintegriteit te vergaren. “Je ziet nu dus dat zelfs voedingsmiddelentechnologen zich met voedselfraude bezighouden. Maar het blijft hier natuurlijk gaan om crimineel gedrag. Je kunt het vergelijken met sjoemelsoftware in auto’s, nu kom je erachter dat het probleem in meerdere sectoren speelt.”

Criminele patronen voedselfraude

De NVWA mag dan prioriteit geven aan de aanpak van voedselfraude, maar je kunt als voedselautoriteit niet overal tegelijk zijn, weet Huisman. “De focus ligt op voedselschandalen, maar hoe zit het elders bij andere producten? Er is dan zoveel capaciteit nodig dat andere dingen vergeten worden.”

Nu productintegriteit op de agenda staat, rijst de vraag hoe je criminele patronen c.q. bedrijfsculturen doorbreekt? Belangrijk is om de volgende vragen te beantwoorden: wat maakt voedingsmiddelen kwetsbaar voor fraude. Vis, zuivel en specerijen zijn kwetsbaar. Maar waarom eigenlijk? Huisman begeleidt samen met Saskia van Ruth een promovenda die onderzoek doet naar melkfraude in Nederland en China. “We duiken dan echt zelf in de ketens om te onderzoeken wat kwetsbaar.”

Risicoproducten

Of de risico’s en gevaren op voedselfraude toenemen kan de hoogleraar niet zeggen. Er mogen dan een aantal databases zijn zoals het Europese RASSF waar autoriteiten gevallen van voedselfraude registreren, maar dat hoeft niet altijd iets te zeggen. Hij wijst op de controleparadox: je gaat meer controleren, dit leidt tot meer ontdekkingen. “Dan lijkt het probleem al snel groter te worden. Maar dat is niet zo, want het probleem was er al.”

Om risico’s en gevaren zoveel mogelijk in te dammen, is het van de belang meer kwetsbare producten in kaart te brengen behalve de usual suspects als olijfolie en specerijen.

Voedselschandaal

Een gangbare reactie op een voedselschandaal is de afkondiging van meer regels en controles. “Er wordt hier dan een heel administratief apparaat voor opgetuigd. Dan dreigt het gevaar dat het alleen ‘papieren naleving’wordt, een papieren tijger zeg maar.” Vinkjes zetten alleen is niet genoeg, vindt Huisman. Denk na over wat je uiteindelijk wilt bereiken en dat is gedragsverandering.

Compliance 2.0

De voedingsindustrie heeft haar administratieve systemen op orde, maar er is niet genoeg aandacht voor het bereiken van daadwerkelijk gedragsverandering, is de indruk van Huisman. De wil om het goed te doen, is aanwezig in de voedingsindustrie: ketens worden transparanter en de eisen voor certificering worden strenger. Toch win je hier de oorlog niet mee, denkt de hoogleraar.

Net als in de financiële wereld al gebeurt, is ook in de voedingsmiddelenindustrie een ‘compliance 2.0’ nodig: zet in op gedragsverandering en integere bedrijfsculturen. Natuurlijk heb je als bedrijf niet alles zelf in de hand. Het is een internationale business. En niet alle landen lopen even hard, realiseert de criminoloog zich. Landen in Zuid- en Oost-Europa lopen achter op Nederland.