Voedselfraude kan zeer schadelijke gevolgen hebben voor de voedingsmiddelenindustrie. Wordt gesjoemel ontdekt, dan kan dat leiden tot terugroepacties, schandalen en reputatieschade – zaken die je wilt vermijden. Hoe kun je ervoor zorgen dat de toeleveringsketen vrij is van vervalste voedingsproducten?

1. Werk met betrouwbare leveranciers.

2. Koop geen producten met een aanzienlijk lagere prijs dan de gemiddelde marktprijs.

3. Voer op producten met regelmaat controles uit in gespecialiseerde laboratoria. Er zijn verschillende methoden voor. Om de goede keuze te maken, is het raadzaam eerst een specialist te raadplegen.

Vervalste voedingsproducten

Bij wijn wordt het vaakst gesjoemeld met land van herkomst, regio, jaartal, druivenras, denominatie en verdunning. Een voorbeeld: een Spaanse wijn die in bulk wordt verkocht als Franse wijn. De Franse kan tot drie keer zo duur zijn als Spaanse wijn van hetzelfde type. Dit grote prijsverschil is zeer aantrekkelijk voor fraudeurs.

De lijsten met vervalste voedingsproducten worden doorgaans aangevoerd door kruiden en specerijen. Bij deze categorie is vervanging waarschijnlijk de meest voorkomende vorm van fraude. Met name bij gemalen producten, want daarbij is nauwelijks te zien dat er iets is toegevoegd aan het zuivere product. Zo kun je in zwarte peper gemalen geëxtraheerd materiaal aantreﬀen – materiaal dat overblijft nadat de meest waardevolle componenten aan zwarte peper zijn onttrokken – en schillen van peperkorrels. Vervanging is ook mogelijk wanneer producten slechts deels worden gemalen. Ook dan is visueel niet te onderscheiden of daaraan iets is toegevoegd (zoals bij oregano).

Voedselfraude

Volgens Saskia van Ruth, hoogleraar Voedselauthenticiteit en Integriteit aan Wageningen University & Research en Queen’s University Belfast, is voedselfraude ‘opzettelijk bedrog met voedselproducten die niet zijn wat ze beogen te zijn’. De Global Food Safety Initiative onderscheidt een aantal vormen van fraude: verdunning, vervalsing, toevoeging, vervanging, maskering, misleidende etikettering en parallelle import (grijze markt). Van alle voedselproducten is 10 procent (schatting) onderhevig aan fraude.

Verschillende detectiemethoden

Als fraudeurs uit economische motieven sjoemelen, gebeurt dat vaak op grote schaal. Pas vanaf 5 procent vervanging is fraude voor hen lucratief. Omdat het dus om een vrij hoog percentage gaat, moet het gemakkelijk zijn deze fraude met analytische methoden te detecteren. Toch blijkt het in de praktijk nog niet zo eenvoudig. Voor opsporing zijn er tal van analytische methoden voorhanden. Onlangs publiceerden Koreaanse voedingswetenschappers een artikel waarin dergelijke methoden voor een aantal voedselcategorieën zijn herzien, onder meer voor wijn en voor kruiden en specerijen. Het gaat om:

1. Spectroscopietechnieken: ramanspectroscopie, kernmagnetische resonantiespectroscopie (NMR) en infraroodspectroscopie (IR).

2. Massaspectrometrische technieken: onder meer isotoopratio-massaspectrometrie (IR-MS), proton-transfer-reactie-massaspectrometrie (PTR-MS), gas- en vloeistofchromatograﬁe- massaspectrometrie (GC-MS/LC-MS).

3. Overige technieken: ELISA, in het bijzonder voor de detectie van allergenen; deze techniek wordt vooral ingezet bij voedselveiligheidskwesties.

Verder zijn er fraudedetectiemethoden voor producten zoals koffie, melk en vlees (zie figuur). De keuze voor een methode hangt echter voor een groot deel af van het type fraude waar het naar verwachting om gaat en van de fase in het productieproces – van controle van grondstoﬀen en verwerking tot eindproduct. Om de herkomst van wijn te achterhalen, zijn NMR en IR-MS geschikt. Maar wil je de sensorische kwaliteit van wijn aan een onderzoek onderwerpen, dan gaat de voorkeur wellicht uit naar PTR-MS. Deze techniek maakt namelijk het aromatische wijnproﬁel zichtbaar, dat tot 85 procent aan de perceptie bijdraagt. De analytische methoden variëren wel aanzienlijk in prijs. Dat geldt ook voor de prijzen van de analyses. De infraroodspectroscopiemethoden zijn het goedkoopst, de prijs van PTR-MS is gemiddeld, de NMR-methode is het duurst.

Rechtszaak tegen wijnfraudeurs

De Bordeaux Wine Council won in 2018 een grote rechtszaak tegen oplichters in China. Fraudeurs maakten er wijn in de regio Shandong en ﬂesten de zaak door deze tegen premiumprijzen te verkopen als bordeaux en medoc. Omdat wijn in China erg populair is – Chinezen zijn meer wijn gaan drinken – is het product gevoelig voor fraude. Van de bordeauxwijnen wordt 40 procent naar China geëxporteerd. De rechtszaak is een serieuze waarschuwing aan het adres van vervalsers; tevens neemt de bewustwording bij de consument toe. Hopelijk neemt hierdoor de fraude met wijn in China af. Vanuit analytisch perspectief gezien vermoed ik dat de vervalsing werd bewezen met behulp van NMR- of IR-MS-analyse.

Fraude met oregano opsporen

In de categorie kruiden en specerijen wordt veel met oregano gefraudeerd. Meestal worden oreganoblaadjes vervangen door aanzienlijk goedkopere blaadjes van mirte, cistus, olijf, aardbei en sumak. Een groep wetenschappers onder leiding van professor Chris Elliott van Queen’s University Belfast publiceerde in 2016 een onderzoek waaruit blijkt dat een kwart van de oregano die op de markt is, tussen de 30 en 70 procent vervalsingen bevatte. Dat zijn schokkende cijfers. Het betekent dat er heel weinig van het echte product verkrijgbaar is.

De fraude werd gedetecteerd met behulp van FTIR, fourier-transform-infraroodspectroscopie, een vrij robuuste methode. Oregano vervangen door de eerdergenoemde andere bladeren kan daarnaast leiden tot voedselveiligheidsproblemen. Deze bladeren worden immers niet noodzakelijkerwijs gecontroleerd op kwaliteit. Begin dit jaar toonde een team van wetenschappers (University of Chemistry and Technology in Praag en Institute for Global Food Security in Belfast) in een onderzoek aan dat controle kan bijdragen aan fraudedetectie door pesticiden in oregano te meten. Van een aantal is het gemiddelde residugehalte namelijk hoger in vervalste oregano.

Auteur: Joseph Timkovsky

J. Timkovsky is R&D-specialist bij Vinoscent. E-mail: j.timkovsky@vinoscent.com