De laatste jaren is er een duidelijke shift in de voedselketens: het uitbannen van risico’s in de keten lag voor op het netvlies bij veel bedrijven. Nu gaan ze dieper de keten in om te kijken naar de positie van de boeren en naar de milieu-impact. Blockchain kan hierbij helpen.

Voedselveiligheidsrisico’s

Fabrikanten gaan steeds dieper de keten in: worden boeren niet uitgebuit?

Hasselman-Plugge: “De afgelopen tien jaar is de insteek vooral geweest om informatie in de keten op te halen over risico’s. Heb ik een voedselveiligheidsrisico en worden er geen schadelijke pesticiden gebruikt? Anders kunnen bedrijven hun product niet op de markt zetten. Tegenwoordig zie je dat er een verschuiving is van risico naar impact, en hoe je de milieu-impact kan verkleinen.”

De SIM-directeur krijgt steeds meer vragen van klanten om de positieve klimaatimpact die ze kunnen maken in kaart te brengen. Dit transparant maken van de keten gebeurt steeds vaker met blockchain. Twee jaar geleden wist SIM: in de toekomst reizen de data met producten en ingrediënten mee door de keten. Maar hoe dan? Het technologiebedrijf ging aan de slag met blockchain.

Blockchain

“Voor retailers en A-merken zijn we als een soort detectives begonnen met het terugreizen in de keten. Je moet dan denken aan een soort digitaal paspoort van een voedingsmiddel dat de keten doorreist. In dat paspoort kun je zien wat er allemaal is gebeurt.”

Exporteurs en handelaren

Leontien Hasselman-Plugge, directeur van SIM Supply.

Dat veel retailers werk hun ketens transparant maken past helemaal in de vernieuwde datapowergame waarbij supermarkten veel om informatie vragen. Voor die data gaat SIM veel te rade bij exporteurs en handelaren. Een voordeel van blockchain daarbij is dat iedere ketenspeler een kopie heeft van de database die de technologie eigenlijk is.

Jumbo, Plus, Albert Heijn en Refresco

“Dat maakt blockchain interessanter dan een gecentraliseerd traceerbaarheidssysteem. We halen veel informatie binnen over product- en voedselveiligheid, efficiëntie, kwaliteit en herkomst. Nog geen commerciële transacties maar ik voorzie dat dat de grote toekomst is.”

Inmiddels heeft SIM al een aantal projecten met Plus, Albert Heijn, Jumbo en Refresco achter de rug. Wat zijn de geleerde lessen?

Manage de risico’s van radicale transparantie

Als bedrijf wil je zo transparant mogelijk zijn. Maar houdt dan ook rekening met de onwetende consument én de media. sinaasappelen

Hasselman-Plugge: “Mensen verwachten op één of andere manier dat sinaasappels worden geplukt in Brazilië, daar worden geperst, vervolgens naar Nederland worden verscheept en dan worden verkocht. Ze denken vaak dat het sap een paar dagen of weken oud is. Dat is het stukje risico van radicale transparantie. De sinaasappelsap wordt namelijk geperst en bevroren. Die batches kunnen dus wel een paar maanden oud zijn. De vraag is: wil je dat laten zien en wat voor effect heeft dat op de consument?”

Vergeet de media niet

De lancering van de blockchain van de sinaasappelsapketen verliep niet geheel vlekkeloos. Het project van SIM, Albert Heijn, Louis Dreyfus Company (LDC) en Refresco kwam niet positief in het nieuws. Dagblad Trouw meldde dat sinaasappelplukkers in Brazilië werden uitgebuit. Gelukkig hadden de ketenpartners hun huiswerk gedaan. “Het nieuws van Trouw was gedateerd. Dit speelde ver voor ons project en in een tijd dat er nog geen certificering was. Maar goed, het was wel negatieve publiciteit die dit project kreeg juist omdat we heel transparant zijn en dingen willen verbeteren.”

Uiteindelijk liep alles toch nog goed af en wisten de ketenpartners aan te tonen dat zij er niets mee te maken hadden. Hasselman-Plugge: “Natuurlijk gebeuren dit soort dingen. Dat is ook echt hoe het is in Brazilië. Dus op het moment dat je ervoor kiest transparant te zijn dan moet je ook goed de feiten checken of alles in het veld goed geregeld is. Gelukkig hadden we dit goed gedaan.”

Verknopen systemen is lastig

Hasselman-Plugge kwam er tijdens het sinaasappelsapproject al snel achter dat er niet alleen heel veel verschillende volumes van batches waren, maar ook veel verschillende systemen en codes die hieraan vasthangen. “Die moet je allemaal verknopen. En dat is heel makkelijk als je een gesegregeerde fysieke stroom hebt. Eén die helemaal afgezonderd is van de rest en die je makkelijk kunt volgen tot het eind.” Maar vaak is dat niet zo.

Het aan elkaar knopen van systemen is lastig, maar noodzakelijk.

“Je moet dus manieren bedenken waardoor al die ketens helemaal aan elkaar gelinkt zijn. Want dat heb je nodig om ze in de blockchain te kunnen zetten.”

Van blockchain naar platform: wie sluit aan?

De blockchain ontwikkelt steeds meer tot een platform waarbij iedereen zou moeten kunnen aansluiten. Dan rijzen er ook bepaalde vragen: wat gebeurt er als ik me aansluit? En aan wie kan ik mijn informatie doorgeven?

“Een blockchain gebouwd door één organisatie zoals wij dat gedaan hebben, gaat de wereld niet veranderen. Maar op het moment dat de blockchain kan aansluiten op bestaande systemen, dan wellicht wel. Te denken valt aan IBM Foodtrust, VeChain of enige andere blockchain, dan ga je dit verschil natuurlijk wel maken. Dus dat platform-denken is er wel. Maar we moeten wel een manier vinden om die interoperabiliteit – dus ervoor zorgen dat al die systemen met elkaar kunnen communiceren- te regelen.”

Link bestaande systemen aan de blockchain

LDC, de Braziliaanse sinaasappelverwerker, had een relatief oud ict-systeem, constateerde Hasselman. Maar het werkte nog goed en niet onbelangrijk: alle voor blockchain benodigde informatie stond erin. “In het begin wilden ze niets delen en aan het eind kregen we drie jaar productiedata aan het menu toegevoegd.”

Het bleek onmogelijk om al die actoren in de sinaasappelsapketen in één systeem te laten werken, herinnert Hasselman-Plugge zich. “Maar we merkten al snel dat de blockchain een soort snelweg is waar iedereen met zijn bestaande systemen op kan aansluiten. Je bepaalt dan van te voren in zogeheten smart contacts wat je wel of niet in de blockchain wilt zetten.”

De SIM-directeur noemt het haar ‘aha-moment’: dat het linken naar bestaande systemen heel belangrijk is en ook een belangrijke succesfactor.

Zorg voor geloofwaardigheid

Jumbo brengt de tilapiaketen in kaart met behulp van blockchain.

In november lanceerde Jumbo de blockchainketen voor de tilapia. SIM was hier één van de samenwerkingspartners. Klanten kunnen hier via een QR-code de reis van de vis volgen: van het Indonesische Tobameer tot aan het schap van de Jumbo.

Jumbo en partners stonden voor de opgave te laten zien hoe tilapia wordt geteeld. Geen eenvoudige taak omdat de vis last heeft van een slecht imago: door pesticidegebruik zou de vis ongezond zijn en nog slechter voor de gezondheid dan bacon, zo toont een Amerikaanse documentaire. “We hebben daarom vanaf het visvoer tot en met de verwerking en consumptie iedere ketenstap in kaart gebracht”, vertelt Hasselman-Plugge.

Kortom, we hadden een heel groot verhaal over wat we allemaal over de vis wilden vertellen, blikt ze terug. Maar dat er heel veel informatie van één partij kwam vormde een andere uitdaging. “Bijna alle info op het gebied van eerlijke lonen en sociale omstandigheden in Indonesië kwam van onze partner Retail Springs. De meeste van die info was gevalideerd, maar niet alles. We besloten daarom een soort klankbordgroep in te stellen met ngo’s die ons onder andere feedback konden geven over hoe we deze data konden valideren en welke datapunten we binnen moesten halen als we verder wilden gaan dan certificering.”

Zorg voor een sterke link tussen fysieke en digitale wereld

Je kunt van alles in de blockchain zetten maar als de link tussen fysieke en digitale wereld niet sterk genoeg is, dan heb je eigenlijk niets, weet Hasselman-Plugge. Op eieren staat een uniek nummer dat je overal kunt intoetsen. Dat is fijn maar hoe doe je dat met vis, sinaasappelsap en avocado’s?, vraagt de SIM-manager zich af. “Je kunt op een avocado moeilijk een nummer zetten. Er zijn een aantal nieuwe technologieën die de link tussen fysieke en digitale wereld goed kunnen leggen maar nu nog te duur zijn. Maar over een paar jaar, pakweg 2023, is er al veel meer mogelijk.” Het draait dan om technologieën om DNA te testen en manieren om producten te kunnen scannen.

“Een geheel maken tussen de fysieke en digitale wereld blijft het moeilijkste. Je kunt de perfecte data in de blockchain zetten, maar als je niet kunt aantonen of een bepaald digitaal paspoort bij een avocado hoort dan heb je nog steeds niet zoveel.”

Maak keuzes: welke data gaat wel en welke niet in de blockchain

Toen SIM met Plus de bananenketen in kaart wilde brengen, schrok Hasselman-Plugge van de grote hoeveelheid beschikbare data. “Ik wist niet dat je zoveel gegevens van bananen kon ophalen. Dat is echt waanzinnig.”

Maar het is niet nodig om data van al die batches in de blockchain te zetten. Het is dus kiezen: welke zet ik er wel en welke zet ik er niet in. Niet alle informatie is namelijk even relevant voor de consument. “Het is belangrijk dat een blockchain waarde creëert voor alle partners.”

Valideren data gaat niet automatisch

bananenboer-A1100x825 Tijdens alle blockchainprojecten die SIM deed, verbaasde de SIM-directeur zich regelmatig. “Ik dacht dat valideren van data automatisch gebeurde, maar hier komt nog veel handwerk bij kijken. Auditrapporten staan vaak in pdf in de blockchain. Twee jaar geleden deden we bij ons in Alkmaar tests met ‘machine reading’ om met behulp van de computer informatie uit de auditrapporten te lezen. Dat lukte deels, maar niet op het niveau dat nodig was. Het komt er op neer dat het vaak mensen zijn die deze documenten lezen. Dat gaat vast veranderen in de toekomst, maar we zijn er nog niet.”

Milieu-impact in kaart brengen met blockchain

De blockchain leent zich erg goed voor het in kaart brengen van de milieu- of klimaatimpact per schakel. “We werken met een kleine partij samen om de klimaatimpact van iedere ketenpartner binnen te halen. Dan kan het gaan over transport of het telen van bananen. Net waar iedere schakel verantwoordelijk voor is.”

Het in kaart brengen van de milieu-impact wordt steeds belangrijker. Veel bedrijven zetten in op het tegengaan van ontbossing.

Vooral jongere consumenten interesseren zich voor de klimaatimpact van producten, merkt Hasselman-Plugge. “Nu worden er vooral modellen gebruikt om dit te berekenen, maar blockchain biedt ketenpartijen de mogelijkheid om dit zelf te berekenen. Ze kunnen deze dus ook zelf te verkleinen.”

Met blockchain is het dus mogelijk om de klimaatimpact van producten in de keten van elkaar te onderscheiden. “Wie heeft er bijvoorbeeld een goede manier om bananen te telen en doet dat klimaat neutraler dan de ander? Zo heb je dus een keuze.

Ook is het mogelijk om afspraken te maken over tijd aangaande het terugdringen van de klimaatimpact. Maar dit doe je niet zomaar even. Je moet denken aan periodes van vijf jaar waarin je ook investeringen moet doen in bijvoorbeeld zonnepanelen. Kortom, blockchain is uitermate geschikt om dynamische klimaatdata op te halen.”

Radicale transparantie is de toekomst

Foto2_Leontien Hasselman Plugge.jpg De duidelijke conclusie na al die blockchainproject waarbij SIM betrokken was, is dat radicale transparantie de nieuwe standaard wordt. “Het feit dat je een eitje van Albert Heijn scant en dat je dan ziet dat de kip wel ‘pikstenen’ heeft gehad maar geen speeltoestel vind ik redelijk radicaal.”

Maar deze vorm van openheid is ook best eng. “Sommige dingen willen we niet weten. Maar het gaat wel steeds om het eerlijke product. Niet het perfecte product, maar het eerlijke product.

Blockchain moet uiteindelijk leiden tot een open source platform om data te delen. Het zal steeds minder gaan om het eigendom van data, signaleert Hasselman-Plugge, maar toegang tot data als je die nodig hebt. “En natuurlijk dat je die informatie kunt vertrouwen. De blockchainvisie past erg in deze manier van denken.” Blockchain IBM

Tot slot is het belangrijk de consument niet alleen dingen te laten zien, maar ze ook dingen te laten doen. In samenwerking met de Rabobank is SIM daarom bezig met de ontwikkeling van de toepassing ‘Tip the Farmer.’ Dit biedt de mogelijkheid voor consumenten om de boer een fooi te geven via zijn of haar mobiele telefoon. “Als consumenten een fooi geven als ze een biertje drinken, waarom dan ook niet bij een boer als ze het een mooi product vinden? We zijn bezig met een consumentenonderzoek hoe de applicatie er precies uit gaat zien.”