Voor 1996 was de term ketchup voor Oekraïners een onbekend woord. Er was ook geen Chumak-pasta of Chumak-mayonaise. Met een startkapitaal van ruim €2,5 miljoen bouwden de Zweedse zakenlieden Carl Sturen en Johan Boden Chumak in twaalf jaar tijd uit tot één van de grootste voedingsmiddelenproducenten van Oekraïne.

In 1997 leverde de onderneming als allereerste leverancier uit de voormalige Sovjet-Unie sauzen aan McDonald’s. Vijf jaar later kreeg de producent zelfs een heuse medaille van de Oekraïense regering voor de ‘significante bijdrage aan de Oekraïense economie.’ Anno 2008 is Chumak een begrip en exporteert de onderneming naar alle landen in de regio, maar ook naar bijvoorbeeld Spanje en Canada.

Vruchtbaar land
Oekraïne heeft een groot en vruchtbaar landbouwareaal van zo’n 373.000 km2 en stond ooit bekend als ‘graanschuur van Europa.’ Niet voor niets vestigde de Zweedse oprichters de productielocaties, drie in totaal, te midden van deze vruchtbare velden. Gelijk na de oogst verwerkt Chumak de producten. De geringe transportkosten geven het bedrijf een concurrentievoordeel.

De twee Zweedse oprichters van Chumak kennen de Oekraïense markt goed. Ze weten dat de kritische Oekraïense consument van smakelijke en verantwoord geteelde producten van eigen bodem houdt, legt Frederique Vogel van agribusiness-adviesbureau Holland Rosetta uit. Zij spreekt tijdens een LNV-seminar over kansen voor de Nederlandse levensmiddelenindustrie in Oekraïne. Vogel is ruim zestien jaar actief in de voormalige Sovjetstaat. “Oekraïne ligt strategisch tussen de EU, Rusland en Azië in en heeft 25% van ’s werelds vruchtbaarste grond”, zegt ze. Alleen al vanwege de hoge graanprijzen is het land interessant voor de toeleverende en verwerkende industrie. Maar ook voor energiegewassen is er grote potentie, meent Vogel. “In Azië wordt tropisch regenwoud vernietigd om ruimte te scheppen voor palmolieplantages, terwijl in Oekraïne zoveel minder kwetsbare grond braak ligt.”

Booming retail
De retail in Oekraïne is booming, vertelt Benno Grimberg van handelsorganisatie Grimco Trade Holland. Meer supermarkten betekenen ook meer afzetkanalen voor fabrikanten. Waar bijvoorbeeld Duitse en Italiaanse artikelen en masse aanwezig zijn, schitteren Nederlandse producten door afwezigheid in de schappen. Terwijl er veel ruimte is voor kwaliteitsproducten uit Nederland. “Nederlandse bedrijven zitten echt te slapen.” Ondanks de snelle ontwikkeling van de retail, wordt nog altijd 70 à 80% van de versproducten verkocht op grote open markten.

Voor de productie van voedsel zijn de mogelijkheden in Oekraïne legio. Producten die van het land komen, worden over het algemeen niet snel verwerkt. Ze blijven te lang in de opslag liggen waar de temperatuur vaak niet optimaal is, maakt Grimberg duidelijk. Gevolg: veel producten verdwijnen in de afvalbak. “Nederlanders zijn goed in het verwerken van landbouwproducten.” Ook het verpakken en koelen is voor verbetering vatbaar. Hier liggen dus kansen voor machinebouwers, oppert hij.

Geavanceerde apparatuur
De macro-economische trends in Oekraïne zien er goed uit. De economie groeit, de koopkracht neemt toe, het aantal supermarkten stijgt en de import is de afgelopen zes jaar alleen maar meer geworden, net als de export overigens. In elke sector van de Oekraïense levensmiddelensector liggen kansen voor de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie. Zo heeft de vleesverwerkende industrie een sterke behoefte aan technologisch geavanceerde apparatuur, schreeuwt de oliën- en vettenbranche om zaad van hoge kwaliteit en opslagcapaciteit voor olie. Maar ook machines om olie te verwerken en verpakkingsmachines zijn broodnodig. Verder heeft Oekraïne een tekort aan melk, zodat investeringen in de melkveehouderij meer dan welkom zijn.

Naast kansen kent de Oekraïne genoeg barrières. De inflatie beweegt zich naar de 30%. “Er moet orde op zaken worden gesteld. De IMF moet zorgen voor een goed toezicht en desnoods ingrijpen”, zegt vertrekkend hoofd van de LNV-Raad in Kiev, Ton Verhagen. Ondanks de toetreding tot de WTO zijn de Oekraïense autoriteiten nog niet klaar om de tarieven en wetten in lijn te brengen met de WTO-eisen. De nieuwe importtarieven voor de voedingsmiddelenindustrie liggen tussen de 5 en 10%. “Het is de vraag of de douane deze tarieven toepast. Als het fout gaat, dan horen we het graag”, zegt Verhagen.

Obstakels
Nu het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie een feit is, zal er ook een vrijhandelsakkoord tussen Europese Unie (EU) en Oekraïne komen. De EU zet vooral in op de hervorming van het zakelijk klimaat van het Oost-Europese land. “Het is niet makkelijk om in Oekraïne zaken te doen”, aldus Verhagen. Een heikel punt is bijvoorbeeld de wijze van certificering, die moet verbeteren. Het zal nog drie tot vier jaar duren voor de betrokken partijen hun handtekening zetten onder het vrijhandelsakkoord, zo is de verwachting.

Voedingsmiddelenbedrijven die zaken willen doen in Oekraïne komen zeker niet in een gespreid bedje terecht. Er is amper kwaliteitscontrole door de overheid en het schort aan opslag en verpakkingsfaciliteiten. Bovendien is de infrastructuur slecht en staat het distributienetwerk nog in de kinderschoenen. Grimberg: “Het merendeel van de Oekraïense bedrijven doet zijn eigen transport. Daar verlies je heel veel geld mee. De logistiek is dus verre van efficiënt.”

Trage overheid
Toch ruiken veel ondernemers hun kansen in Oekraïne. Adviesbureau RBK Group is er sinds een paar jaar actief in de vlees-, vis-, groente- en fruitsector. Het bedrijf ontwikkelt onder meer concepten voor het optimaal inrichten van slachtlijnen, de productie, de verpakking en distributie. Verder realiseert het verbouw- en nieuwbouwprojecten met de bijbehorende informatisering en ontwerpt het fabrieken en distributiecentra.

“Geld is niet direct het probleem in Oekraïne. Er is weinig kennis op een hoog voedingsmiddelenniveau, dus zoekt men een partner”, zegt accountmanager Charles van den Heuvel. Maar de uiteindelijke investering en realisatie laten soms lang op zich wachten”, zegt Van den Heuvel. “Niet alleen door twijfelende investeerders, maar ook door vertragingen bij de overheid. We zijn begonnen onze vleugels uit te slaan naar Oost-Europa, maar het gaat nog langzaam.”